२०२४चे अंतरंग आणि भारत

 

२०२४ हे वर्ष भारतासाठी सामान्य असणार नाही. आगामी पिढ्यांसाठी देशाची राजकीय, आर्थिक आणि धोरणात्मक दिशा यंदा ठरवली जाणार आहे. देश पुढील पाच वर्षांसाठी केंद्रात नवे सरकार निवडून देणार आहेच, पण या काळात भारत आर्थिक महासत्ता म्हणून उदयास येईल की नाही, हेदेखील समजणार आहे. आंतरराष्ट्रीय नेतृत्वात भारत काय भूमिका बजावेल याची पार्श्वभूमी हे वर्ष तयार करू शकते.  

साधारणपणे दर पाच वर्षांनी होणाऱ्या लोकसभा निवडणुका या वर्षी २०२४ मध्ये होणार आहेत. प्रत्यक्षात निवडणुकीची उलटी गिनती सुरू झाली आहे. डिसेंबर २०२३ मध्ये ५ राज्यांच्या विधानसभा निवडणुकांच्या निकालांवरून, ज्यांना लोकसभा निवडणुकीची उपांत्य फेरी म्हणून संबोधले गेले होते, त्यावरून असे म्हणणे घाईचे ठरेल की, जनतेने कोणत्याही विशिष्ट पक्षासाठी आपले मत बनवले आहे. याशिवाय जानेवारी २०२४ मध्ये अयोध्येत राम मंदिराचे उद्घाटन करूनच कोणताही पक्ष निवडणूक जिंकेल असे म्हणता येणार नाही, कारण भारतातील जनता कधी आणि कोणता निर्णय घेईल हे कोणालाच माहीत नाही. धर्म आणि जात सोडून भारतातील जनता मतदान करताना सरकारचे कामकाज आणि पक्षांच्या योजना निश्चितपणे लक्षात ठेवतात.

भारतीय जनता पक्ष आणि पंतप्रधान मोदी यांनी यावेळी ५० टक्के मते मिळवण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे. २०१९ च्या निवडणुकीत एनडीएने ३५३ जागांवर मोठा विजय मिळवला होता, यावेळी ४०० जागांचे लक्ष्य ठेवण्यात आले आहे. तत्कालीन यूपीएने २०१९ मध्ये ९१ जागा जिंकल्या होत्या, आता इंडिया आघाडीने २०२४ मध्ये एनडीएला पराभूत करण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे. २८ पक्षांची युती भाजपच्या निवडणूक यंत्रणेला अनेक आव्हाने असतानाही टक्कर देण्याइतकी मजबूत आहे का? पंतप्रधान नरेंद्र मोदी तिसर्‍यांदा पंतप्रधान होतील का आणि इंडिया आघाडी त्यांच्या मार्गात काही अडथळे आणेल का? हे २०२४ च्या अंतरंगात लपलेलं आहे.

२०१९ च्या निवडणुकीत मिळालेल्या मतांची टक्केवारी पाहिली तर, १६ राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये भाजप किंवा एनडीएला सुमारे ५० टक्के किंवा त्याहून अधिक मते मिळाली होती, परंतु पंजाब, काश्मीर, तेलंगणा, आंध्र, तामिळनाडू, केरळ ही राज्ये भाजपसाठी आव्हाने बनली आहेत. गेल्या निवडणुकीत बंगाल आणि ओडिशामध्ये भाजपची मतांची टक्केवारी ४० टक्क्यांच्या आसपास होती, पण यावेळी ती टिकवणे किंवा वाढवणे हे मोठे काम असणार आहे.

२०२३ साठी जीडीपी वाढ सुमारे ७ टक्के आहे. नवीन वर्षात चांगल्या आर्थिक स्थितीचे आपले लक्ष्य गाठण्यासाठी भारताकडे सर्व घटक आहेत. जागतिक मंदी असतानाही हे शक्य झाले तर या वर्षी ५ ट्रिलियन डॉलरच्या अर्थव्यवस्थेसाठी लॉन्चिंग पॅड तयार होईल, असा अंदाज बांधला जाऊ शकतो. देशाची लोकसंख्या वाढ आणि चीनची संथ गती यामुळे भारत हे जगासाठी एक महत्त्वाचं केंद्र ठरेल.

तज्ज्ञांचा अंदाज आहे की, आर्थिक वर्ष २०२४ च्या दुसऱ्या तिमाहीत जीडीपी वाढीचा दर ७.६ टक्के असेल आणि संपूर्ण वर्षासाठी जीडीपी वाढीचा दर ७ टक्के असेल. चलनवाढ ४ टक्क्यांपर्यंत खाली आणण्यात यश आले, व्यापार तूट कमी झाली आणि देशाचा परकीय चलन साठा आता ६२० अब्ज डॉलरच्या वर राहिला, तर भांडवली गुंतवणुकीसाठी मोठी संधी निर्माण होऊ शकते. २०२३ मध्ये सकल कर संकलनात १५ टक्के वाढ आणि इक्विटी मार्केटमध्ये २० टक्के वाढ झाली आहे. याचा सरळ अर्थ असा आहे की मजबूत अर्थव्यवस्थेसाठी बहुतेक पॅरामीटर्स उपलब्ध आहेत.

पण २०२४ मध्येही अनेक आव्हाने येणार आहेत. खाजगी गुंतवणुकीची स्थिती अजूनही वाईट आहे. कॉर्पोरेट कर्जात वाढ होण्याची चिन्हे आहेत. सध्या आर्थिक विकासाची फळे समाजातील सर्व घटकांपर्यंत पोहोचत नाहीत. ग्रामीण भागात अधिक समस्या दिसून येतात. नोकऱ्यांचा अभाव हे तरुणांसाठी चिंतेचे कारण आहे. जागतिक जोखीम आणि अनिश्चितता वाढण्याची शक्यता आहे. युक्रेनमधील युद्ध २०२४ पर्यंत वाढण्याची शक्यता आहे. पुतीन रशियाचा निर्णायक पराभव स्वीकारायला तयार नाहीत, की झेलेन्स्कीही हात टेकायला तयार नाहीत. २०२४ मध्ये आंतरराष्ट्रीय परिस्थिती बदलणार आहे.

भारत, अमेरिका आणि ब्रिटन या जगातील तीन सर्वात मोठ्या लोकशाही देशात निवडणुका होत आहेत. याशिवाय शेजारील पाकिस्तान आणि बांगलादेशातही लोक त्यांच्या पसंतीचे सरकार निवडून देणार आहेत. भारताचे सध्या सर्व प्रमुख देशांशी ज्या प्रकारे मजबूत संबंध आहेत, ते भारतासाठी नवीन सरकारांसोबत टिकवून ठेवणे महत्त्वाचे ठरणार आहे.

पाकिस्तानातील नव्या सरकारने नवी दिल्लीशी संबंध सुधारले तर दोन्ही देशांची ऊर्जा आणि संसाधने चांगल्या कामांसाठी वापरता येतील. शेख हसीना यांचे बांगलादेशात परतणे भारताच्या सुरक्षेसाठी आणि कनेक्टिव्हिटीसाठी आवश्यक आहे. चीनसोबत सीमेवर संघर्ष सुरूच आहे. त्याची संभाव्य वाढ लक्षात घेऊन भारताची तयारी सुरू आहे. पश्चिम आशियातील इस्रायल-हमास संघर्षामुळे, भारत त्याच्या अंतिम परिणामाचे मूल्यांकन करत आहे आणि त्यानुसार आपले संबंध आणि तत्त्वे यांची संतुलित आखणी करत आहे.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक : ०१/०१/२०२४ वेळ : १६०२