बॉबी'ची ५० वर्षे

सुवर्णक्षण 

२८.९.२०२३

    बॉबी हा चित्रपट २८ सप्टेंबर १९७३ रोजी प्रदर्शित झाला होता. हा तो काळ होता जेंव्हा सलीम जावेदने अमिताभ बच्चन यांच्या खांद्यावर बंदूक ठेऊन आपल्या जुन्या मित्राच्या राजेश खन्ना यांच्या रोमँटिक प्रतिमेच्या छाताडावर ‘जंजीर’ चित्रपटातून छिद्र पाडले होते, पण त्याच वर्षी ‘बॉबी’ हा चित्रपट प्रदर्शित झाला. वातावरणात रोमँटिसिझमची नवी लाट आली. इंद्रधनुष्य पसरले. 'बॉबी' चित्रपटाच्या यशात त्याच्या गाण्यांचा मोठा वाटा आहे आणि चित्रपटात ऋषी कपूरचा आवाज म्हणून एक नवीन पार्श्वगायक शैलेंद्र सिंग यांना संधी देण्यात आली. पुणे फिल्म इन्स्टिट्यूटमध्ये अभिनयाचे शिक्षण घेत असताना 'बॉबी' चित्रपटात ऋषी कपूरचा ते आवाज कसा बनले?  असे विचारले तर त्यांनाही आश्चर्य वाटते.

'मेरा नाम जोकर' चित्रपट फ्लॉप झाल्यानंतर राज कपूर यांना शंकर-जयकिशन या संगीतकारांसोबत काम करायचे नव्हते. त्यांनी त्या काळातील सुपरहिट गायक मुकेश यांना संगीतकार लक्ष्मीकांत यांच्याकडे पाठवले आणि 'बॉबी' चित्रपटात संगीत देण्याची ऑफर दिली. लक्ष्मीकांत यांच्या पत्नी जया कुडाळकर सांगतात, 'त्या दिवसांत राज कपूरसाहेबांच्या विनंतीवरून मुकेशजी 'बॉबी' चित्रपटात संगीत देण्याबाबत लक्ष्मीजींशी बोलायला आले होते. प्यारेलालजी त्यावेळी तिथे नव्हते, नाहीतर लक्ष्मीजी लगेच हो म्हणालेही असते. याबाबत विचार करून सांगेन, असे ते म्हणाले. नंतर लक्ष्मीजींनी प्यारेलालजी यांच्याशी या विषयावर चर्चा केली आणि ते राज कपूरच्या 'बॉबी' चित्रपटात संगीत देणार नसल्याचा निर्णय घेण्यात आला. त्याचं कारण म्हणजे दोघांनाही शंकर-जयकिशनचा खूप आदर होता. तेंव्हा मुकेशने दोघांनाही समजावले की, 'तुम्ही हा चित्रपट स्वीकारला नाहीत तर दुसरं कोणीतरी करेल, म्हणून तुम्ही हे काम करावं अशी माझी इच्छा आहे.'

लक्ष्मीकांत यांनी चित्रपटात काम करण्यासाठी दोन अटी ठेवल्या. एक, लता मंगेशकर या चित्रपटातील गाणी गातील, दुसरी अट होती की ती गाणी त्यांच्या आवडीच्या ठिकाणी रेकॉर्ड करतील आणि आरकेच्या स्टुडिओत जाणार नाहीत. 'मेरा नाम जोकर' चित्रपटातील गाण्याच्या रेकॉर्डिंगदरम्यान एका गाण्याच्या शब्दावरून लता मंगेशकर यांचा राज कपूर यांच्याशी वाद झाला होता. गाण्यांच्या रॉयल्टीवरून हा वाद झाल्याचेही बोलले जाते. आणि, लता मंगेशकर यांनी तेंव्हा केवळ 'मेरा नाम जोकर'मध्येच नव्हे तर त्यानंतर राज कपूरच्या कोणत्याही चित्रपटात गाण्यास नकार दिला होता. अशीही एक आख्यायिका आहे की, राज कपूरने 'बॉबी' चित्रपटात लक्ष्मीकांत प्यारेलाल यांना घेतले कारण दोघेही लता मंगेशकर यांच्या खूप जवळ होते आणि फक्त तेच तिला आरके फिल्म्समध्ये परत आणू शकले असते. राज कपूर यांची दूरदृष्टी कामी आली आणि लता मंगेशकर यांचे 'बॉबी' चित्रपटाच्या निमित्ताने राज कपूर यांच्या चित्रपटांकडे पुनरागमन झाले.

शैलेंद्र सिंह यांना ‘बॉबी’ चित्रपटात पदार्पणाची संधी देण्यापूर्वी लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यांनी त्यांची ऑडिशन घेतली होती. शैलेंद्र सिंग यांनी त्यांना 'बॉम्बे टू गोवा' या चित्रपटातील किशोर कुमारने गायलेले गाणे, राजेंद्र कृष्णाने लिहिलेले आणि आर.डी.बर्मन यांनी संगीत दिलेले, 'देखा ना हाय रे सोचा ना हाय रे, रख दी निशाने पे जां....।' हे गाणं ऐकवलं. राज कपूर यांनी आवाज ऐकताच त्यांना लगेच हिरवा इशारा दिला. शैलेंद्र सिंह आणि ऋषी कपूर यांची पहिली भेट चित्रपटाच्या गाण्याच्या रेकॉर्डिंग दरम्यान झाली होती. शैलेंद्र सांगतात, 'त्या दिवशी आम्ही 'मैं शायर तो नहीं' हे गाणे रेकॉर्ड करत होतो आणि तिथे एक गोरा मुलगा माझा रेकॉर्डिंग लक्षपूर्वक ऐकत उभा होता. गाणे संपले. मी बाहेर आल्यावर तो हात पुढे करत म्हणाला. माझे नाव ऋषी कपूर आहे आणि मी या चित्रपटाचा नायक आहे.'' शैलेंद्र सिंग यांनी पुणे फिल्म इन्स्टिट्यूटमध्ये अभिनय शिकण्यासोबतच संगीत शिकण्यास सुरुवात केली. एका चित्रपटात हिरो बनण्याची संधी मिळावी म्हणून ते राजश्री पिक्चर्सच्या कार्यालयामध्ये फोटो देण्यासाठी गेले होते आणि तिथून त्यांना लक्ष्मीकांत-प्यारेलालला भेटायला पाठवण्यात आलं होतं.

असं म्हंटलं जातं की, ऋषी कपूर यांनी ३०,००० रुपये देऊन 'बॉबी' चित्रपटासाठी स्वतःला फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचा पुरस्कार विकत घेतला. त्याच वर्षी अमिताभ बच्चन यांना 'नमक हराम'साठी सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्याचा पुरस्कार मिळाला होता. शैलेंद्र सिंह म्हणतात, 'माझ्यासोबतही तेच घडलं जे इथल्या प्रत्येक बाहेरच्या व्यक्तीसोबत घडलं आहे. मला गॉडफादर नसल्याने माझ्या करिअरला फटका बसला. माझ्यासाठी तयार केलेली गाणी शेवटच्या क्षणी दुसऱ्या कुठल्यातरी गायकाकडे जायची. ऋषी कपूर यांच्या कारकिर्दीतील 'ओ हंसिनी..' हे प्रसिद्ध गाणे पहिला मी गायले होते, ते चित्रपटात किशोर कुमारच्या आवाजात प्रसिद्ध झाले होते. रमेश सिप्पी यांच्या 'सागर' चित्रपटातील सर्व गाणी मी गाणार असे ठरले होते, पण चित्रपटात माझे 'पास आओ ना..' हे गाणे वाजले आणि ते माझे चित्रपटातील एकमेव गाणे ठरले. येथे हे देखील लक्षात घेण्यासारखे आहे की, शैलेंद्र सिंग यांचे 'बॉबी' चित्रपटासाठी गायलेले 'मैं शायर तो नहीं..' हे गाणे फिल्मफेअर पुरस्कारासाठी नामांकन झाले होते, परंतु हा पुरस्कार नरेंद्र चंचल यांना चित्रपटातील  'बेशक मंदिर मस्जिद तोडो...' गाण्यासाठी देण्यात आला होता. ऋषी कपूरला जसा हा पुरस्कार मिळाला तसाच नरेंद्र चंचल यांनाही मिळाला असल्याचं बोललं जातं.

‘बॉबी’ चित्रपटाचे संगीत या चित्रपटातील मोठा युएसपी होता. त्यानंतर ऋषी कपूर आणि डिंपल आहेत. ऋषी कपूर शेवटपर्यंत सांगत की, 'बॉबी' हा त्यांच्यासाठी बनलेला चित्रपट नाही. वडील राज कपूर यांच्याकडे राजेश खन्ना यांना द्यायला पैसे नव्हते, म्हणून त्यांना हा चित्रपट मिळाला. राज कपूर आणि ऋषी कपूर यांचे नाते पुढे ऋषी कपूर आणि रणबीर कपूर यांच्यासारखेच राहिले. ‘बॉबी’ ची कथा ही प्रेमाच्या मार्गात येणाऱ्या श्रीमंती आणि गरिबीची तीच कथा आहे. आधी राज कपूरने निर्माण केलेल्या समाज आणि कायद्याशी झुंजणाऱ्या प्रेमाच्या शक्तीच्या या कथेच्या क्लायमॅक्सनुसार नायक आणि नायिका दोघेही बुडून मरतात. पण जेंव्हा चित्रपटाच्या वितरकांनी यावर गदारोळ केला तेंव्हा राज कपूर यांनाही समजले की, हा चित्रपट आणखी एक 'मेरा नाम जोकर' बनू शकतो. यानंतर चित्रपटाचा क्लायमॅक्स बदलण्यात आला. ख्वाजा अहमद अब्बास यांनी राज कपूरसाठी लिहिलेला हा सातवा चित्रपट होता.

जेंव्हा राज कपूर यांचा मल्टीस्टारर चित्रपट 'मेरा नाम जोकर' फ्लॉप झाला, तेंव्हा त्यांनी पूर्णपणे नवीन चेहऱ्यांसह 'बॉबी' हा कमी बजेटचा चित्रपट बनवण्याचा निर्णय घेतला. घरच्या ऋषीला हिरो आणि डिंपलला हिरोईन बनवण्यात आलं. चित्रपटाच्या शुभ मुहूर्तावर पोहोचलेल्या हेमा मालिनी यांना चित्रपटाच्या सेटवर एक गोड मुलगी फ्रॉकमध्ये वावरताना दिसली. ती या चित्रपटाची हिरोईन असल्याचे समजल्यावर त्यांना खूप आनंद झाला. फार कमी लोकांना माहित असेल की आजही हेमा मालिनी यांची हिंदी चित्रपटसृष्टीतील सर्वात जवळची मैत्रीण डिंपल आहे. डिंपलचा पहिला चित्रपट 'बॉबी' प्रदर्शित होऊन आज ५० वर्षे पूर्ण होत आहेत.

'बॉबी' चित्रपटाच्या ब्लू प्रिंटमध्ये राज कपूरची गाणी आणि पार्श्वसंगीत या दोन्हींचा मोठा वाटा होता. प्रदर्शित झालेल्या चित्रपटाच्या संगीतात राज कपूर यांनी लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यांच्यासाठी एक भाषण स्वतःच्या आवाजात रेकॉर्ड केले होते. राज कपूर यांनी या रेकॉर्डसोबत त्यांनी संगीतबद्ध केलेल्या पार्श्वसंगीताचे दोन ट्रॅकही रिलीज केले आणि त्यांना ‘सोल ऑफ बॉबी’ म्हणजेच ‘बॉबीचा आत्मा’ असे नाव दिले. एखाद्या चित्रपटाचे पार्श्वसंगीत प्रदर्शित होण्याचे हे हिंदी चित्रपटसृष्टीतील पहिलेच उदाहरण आहे. लक्ष्मीकांत प्यारेलाल यांच्यामुळेच लता मंगेशकर ‘बॉबी’ चित्रपटाचे गाणे गाण्यास राजी होऊ शकल्या. लक्ष्मीकांत प्यारेलाल यांनी पाकिस्तानी गायिका रेश्माच्या 'अंखियों को रहने दे, अंखियों के आसपास....' या प्रसिद्ध गाण्यावर आधारित चित्रपटात तिच्यासाठी एक गाणे तयार केले.

डिंपल कपाडियाला ऋषी कपूरसोबत 'बॉबी' चित्रपटातून सादर करण्यात आले होते. दोघेही सुपरहिट स्टार झाले. दोघांच्या चेहऱ्यावरील ताजेपणा रसिकांना भावला. कमाईच्या बाबतीत तो भारतातील पहिल्या क्रमांकाचा चित्रपट तर होताच, शिवाय परदेशातील विशेषत: रशियातील विक्रमही मोडला. या चित्रपटासाठी ए.रंगराज यांना सर्वोत्कृष्ट कला दिग्दर्शनाचा फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाला आणि त्याच वर्षी त्याच चित्रपटासाठी ए.के.कुरेशी यांना सर्वोत्कृष्ट ध्वनी डिझाइनचा फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाला. या चित्रपटातील एक गाणे जे खूप लोकप्रिय झाले ते म्हणजे 'झूठ बोले कौआ काटे काले कौवे से डरियो..'. हृषीकेश मुखर्जी यांनी १९९८ मध्ये 'झूठ बोले कौआ काटे' नावाचा चित्रपटही बनवला होता. हे गाणे आणि चित्रपटातील दुसरे गाणे, ‘ना मांगू सोना चांदी…’ मध्य प्रदेशातील तत्कालीन काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते विठ्ठलभाई पटेल यांनी लिहिले होते. सागरचे आमदार असलेले पटेल हे त्यांच्या राज्यातील अनेक सरकारांमध्ये मंत्रीही होते.

- गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर,

मुंबई, महाराष्ट्र 

दिनांक: २७/०९/२०२३ वेळ : १४:२२