लेख - स्वाभिमान विकून मिळणारा पुरस्कार : आधुनिक काळातील नवा तमाशा

लेख - स्वाभिमान विकून मिळणारा पुरस्कार : आधुनिक काळातील नवा तमाशा

एकेकाळी पुरस्कार म्हणजे सन्मान, प्रतिष्ठा आणि कर्तृत्वाची पोचपावती मानली जात असे. मात्र, आजच्या बाजारू युगात हेच पुरस्कार प्रतिष्ठेच्या दुकानात विक्रीस लागले आहेत. 'जो तो बडबड माजवतो, त्यालाच प्रसिद्धीचा झेंडा मिळतो', अशा प्रकारे आज पुरस्कारांचे बाजारीकरण सुरू आहे.

"इथे चाटुगिरी केल्यास मोफत पुरस्कार मिळेल!" – अशा अदृश्य पाट्या अनेक ठिकाणी झळकताना दिसतात. कुठल्याही क्षेत्रात पाहिले तरी गुणवत्तेपेक्षा गटबाजी, राजकीय संपर्क आणि आर्थिक देवाणघेवाण यांनाच प्राधान्य दिले जाते. पुरस्कार मिळवण्यासाठी आता मेहनतीची गरज नाही, तर धूर्तपणा, चरणस्पर्श आणि मलई वाटप हवे! 'मालकाच्या घरचे कुत्रेच आता पुरस्कार घेऊ लागले', ही या व्यवस्थेची खरी "ग्यानबाची मेख" आहे.

एकेकाळी आत्मसन्मानासाठी लढणारी माणसे आज पुरस्काराच्या मोहात स्वतःचीच बोली लावत आहेत. स्मृतिचिन्ह आणि प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी अनेकजण तोंडाचा गोडवा वाढवत, गुळमुळीत धोरणे स्वीकारत आणि चाटुगिरीत गुरफटले आहेत. 'हात जोडले, पाया पडले, आणि पुरस्कार पदरी पडले', हा नवा नियम झालाय. त्यामुळेच, "सन्मान विकणे वर्ज्य! फुकटचा पुरस्कार हवा असेल तर पुढे जा," अशी पाटी काही चोखंदळ स्वाभिमानी लोकांच्या मनात ठळकपणे कोरली गेली आहे.

आता प्रतिभा नसली तरी काही हरकत नाही, पण मोठ्या व्यक्तींची री ओढली की पुरस्कार हमखास मिळतो. संस्थेच्या प्रमुखांना वाढदिवसाला हार घाला, सोशल मीडियावर त्यांचे गुणगान गा, त्यांच्या पायाशी लोळण घाला आणि पुरस्कार तुमच्या हाती! खऱ्या गुणवंतांना मात्र या सगळ्या नाटकांमुळे अपमानित होण्याची वेळ आली आहे. 'धारिष्ट्य असेल तर नालायकही बादशाह', हेच आता दिसू लागले आहे.

"इथे गुणवत्तेपेक्षा ओळख महत्त्वाची आहे!" – ही पाटी एका ठिकाणी लावावी, अशी परिस्थिती निर्माण झाली आहे. जे प्रतिभावान आहेत, जे समाजासाठी खरे योगदान देत आहेत, त्यांची मात्र कोणालाच पर्वा नाही. अशा लोकांना ना पुरस्कार मिळतात, ना प्रसिद्धी. त्यांचा मार्ग काटेरी आणि संघर्षमयच राहतो. 'सत्याला वाट असते पण पाठीराखे नसतात', हीच विदारक परिस्थिती आहे. 'डोंबलाचं लग्न आणि गाव भरलं', अशा बनावट सोहळ्यांमध्ये खरी मेहनत झाकोळली जाते. त्यामुळेच, "प्रतिभेचा सन्मान करण्यासाठी डोळे उघडा!" ही पाटी समाजाच्या प्रत्येक कोपऱ्यात दिसली पाहिजे.

या बनावट प्रतिष्ठेच्या दुकानांना ताळ्यावर आणण्यासाठी समाजाने आता सजग होण्याची वेळ आली आहे. नुसतं टाळ्या वाजवण्याऐवजी खऱ्या गुणवंतांना ओळखले पाहिजे आणि सन्मानासाठी होणाऱ्या व्यवहाराला विरोध केला पाहिजे. 'बोलघेवडे जिंकतात आणि मूककर्ते हरतात', अशी स्थिती यापुढे चालणार नाही, यासाठी सर्वांनीच प्रयत्न करायला हवेत. 'बोलणाऱ्याची कृती पाहायला हवी', हा दृष्टिकोन समाजात रुजवायला हवा. "ढोंग करणाऱ्यांना टाळा, कर्तृत्ववानांचा सन्मान करा!" – ही पाटी फक्त शब्दांत नव्हे, तर कृतीतही उतरली पाहिजे.

पुरस्कार मिळवण्यासाठी आता नालायक बनणे गरजेचे आहे, हेच जर वास्तव असेल, तर हे समाजाच्या अधःपतनाचे लक्षण आहे. खऱ्या गुणवंतांनी कधीकधी या चकचकीत ढोंगाकडे पाठ फिरवायला शिकलं पाहिजे. कारण 'जे चमकतं ते सोनं नसतं', आणि आजच्या पुरस्कारांच्या बाबतीत तर हे शंभर टक्के खरं आहे! 'चंद्र नव्हे, त्यावरचा काळा डाग दिसतोय', हे समाजाने ओळखण्याची गरज आहे. त्यामुळे शेवटी एकच – "कृपया खोट्या प्रतिष्ठेच्या गळाला लागू नका!"

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक : ३१/०३/२०२५ वेळ : १०:१०