गाणं: कोई सागर दिल को बेहलाता नहीं
चित्रपट: दिल दिया दर्द लिया (१९६६)
संगीतकार: नौशाद अली
गीतकार: शकील बदायुनी
गायक: मोहम्मद रफ़ी
राग: कलावती व जनसमोहिनी
कलाकार: दिलीपकुमार, वहिदा रहमान, प्राण
Link: https://youtu.be/XPIrOczxnDY?feature=shared
कोई सागर दिल को बहलाता नहीं - २
बेखुदी में भी क़रार आता नहीं, कोई सागर ...
मैं कोई पत्थर नहीं इनसान हूँ - २
कैसे कह दूँ ग़म से घबराता नहीं
कोई सागर ...
कल तो सब थे कारवाँ के साथ साथ - २
आज कोई राह दिखलाता नहीं
कोई सागर ...
ज़िंदगी के आइने को तोड़ दो - २
इसमें अब कुछ भी नज़र आता नहीं
कोई सागर ...
रसग्रहण:
"कोई सागर दिल को बहलाता नहीं..."
कोई सागर — म्हणजेच कितीही विशाल, खोल आणि आश्वासक वाटणारी शांतता — या उदास अंतःकरणाला दिलासा देऊ शकत नाही. समुद्र ज्याप्रमाणे दुःख स्वतःच्या आत सामावतो, तसंच हे हृदयही वेदनांनी इतकं भरून गेलं आहे की कोणतीही बाह्य गोष्ट त्याला शांत करू शकत नाही. ही ओळ म्हणजे अंतर्मुखतेच्या असीम खोल तळातून उमटणारी एक हताश सुस्कारा आहे.
"बेखुदी में भी क़रार आता नहीं..."
"बेखुदी" म्हणजे स्वतःचं भान हरवलेली अवस्था – पण त्या अवस्थेतसुद्धा मनाला शांती मिळत नाही. हा अनुभव म्हणजे शोकाचं असं एक टोक, जिथे विस्मरण सुद्धा व्यथा हरवत नाही. दुःख इतकं खोल रुजलेलं आहे की स्वप्नंही आता अस्वस्थच वाटतात. ही एक अत्यंत गूढ आणि दार्शनिक भावना आहे.
"मैं कोई पत्थर नहीं, इंसान हूँ
कैसे कह दूँ ग़म से घबराता नहीं..."
ह्या दोन ओळी म्हणजे संपूर्ण गाण्याचा मध्यवर्ती स्वर. मी पाषाण नाही, तर हाडामांसाचा माणूस आहे — आणि म्हणूनच वेदना जाणवतात. या ओळीतून कवीने माणसाच्या भावनिक अस्तित्वाची कबुली दिलीय. घाबरणं हे माणसाचं लक्षण आहे, ते टाळणं नव्हे.
"कल तो सब थे कारवाँ के साथ साथ
आज कोई राह दिखलाता नहीं..."
काल जे होते, ते आज मार्ग दाखवत नाहीत — ही स्थिती म्हणजे जीवनातील विसंगतीचं सुंदर आणि हळवं चित्रण. कालचे सोबती आज हरवले आणि जीवनाचा मार्ग – जो कधीकाळी ओळखीचा वाटायचा – तो आता एकटेपणानं व्यापलेला आहे. ही ओळ म्हणजे "आजच्या मुक्कामाने मागच्या प्रवासाला फसवणूक ठरवणं."
"ज़िंदगी के आइने को तोड़ दो
इसमें अब कुछ भी नज़र आता नहीं..."
“आयुष्यातील आरशाला फोडून टाका” — ही अत्यंत अस्वस्थ, पण प्रभावी भावना आहे. आरशात दिसायचं ते सुंदर आणि आशावादी चित्र आता नाहीसं झालंय. या ओळीतून जीवनावर आलेलं गडद नैराश्य आणि स्वप्नभंगाची वेदना ठळकपणे जाणवते.
“कोई सागर दिल को बहलाता नहीं” हे गाणं म्हणजे विरह, संपूर्ण एकाकीपणा आणि मानसिक थकव्याचं काव्यशास्त्र आहे. शकील बदायुनी यांच्या शब्दांतून फक्त दुःख नाही, तर दुःखाचा स्वीकार आणि त्याच्या अस्तित्वाशी केलेली शांत लढाई दिसते. नौशाद यांच्या संयत सुरावटीने आणि मोहम्मद रफींच्या भावपूर्ण आवाजाने या गाण्याला शोकांतिकेच्या सौंदर्याची एक विलक्षण ताकद दिली आहे.
प्रत्येक ओळ प्रतिनिधित्व करते मन:स्थितीचा एक टप्पा: हताशता → बेचैनी → कबुली → विसंवादीपणा → निष्कर्षरहितता
राग कलावती व जनसमोहिनीचा सुरेल वापर वेदनेला संगीतातून गहिरा करतो. हे गाणं म्हणजे शब्दांच्या साहाय्याने दुःखाला पेलण्याची आणि स्वीकारण्याची एक अंतःप्रेरणा आहे. कोणत्याही अत्युच्च भावनिक क्षणी — या गीताच्या शब्दांनी आणि स्वरांनी मन शांत होणार नाही, पण मनाला सोबतीची अनुभूती मिळते.
...आणि कधी कधी, तेवढंच पुरेसं असतं.
Post a Comment