लेख – आदिशक्ती शैलपुत्री

शारदीय नवरात्र : आत्मशक्तीच्या नऊ पायऱ्या

(नऊ भागांची मालिका)

लेख – १

शैलपुत्री देवी

शारदीय नवरात्र उत्सवाची पहाट लागल्यापासून वातावरणात दिव्यता आणि भक्तीचा गजर पसरतो. मंत्रोच्चार, आरतीचे गजर, फुलांच्या हारांचा सुवास, दीपमालांतील लुकलुकणारे दिवे – या सगळ्यामुळे उत्सवाच्या आरंभाला एक अलौकिक तेज प्राप्त होते. नवरात्राच्या पहिल्या दिवशी आराध्य असणारी शैलपुत्री देवी हिमालयाच्या कन्या, स्थैर्य आणि करुणेच्या मूर्त स्वरूपात भक्तांच्या हृदयात दीप प्रज्वलित करते.

पुराणकथांनुसार, प्रजापती दक्षाच्या यज्ञात पती महादेवाचा अपमान सहन न झाल्याने सतीने देहत्याग केला. परंतु तिची शक्ती संपली नाही; ती हिमालयाच्या घराण्यात कन्या म्हणून अवतरली आणि शैलपुत्री या नावाने जगाला परिचित झाली. एका हातात त्रिशूल, दुसऱ्या हातात कमळ, वृषभावर आरूढ, मुखावर शांततेची छटा आणि नेत्रात तेजोमय प्रकाश – या स्वरूपाचे दर्शन होताच भक्ताच्या अंतःकरणात धैर्य, स्थैर्य आणि समाधानाचे अंकुर फुलतात.

शैलपुत्रीच्या व्यक्तिमत्वात पर्वतासारखी अढळता दडलेली आहे. वादळे आली, हिमवर्षाव झाला किंवा प्रलयंकारी पाऊस बरसला तरी पर्वत अचल उभा राहतो; त्याचप्रमाणे जीवनातील संकटांच्या वावटळीतही निश्चय डळमळू न देता स्थिर राहण्याचा संदेश तिच्या रूपातून मिळतो. संयम, चिकाटी आणि आत्मविश्वास या गुणांनी सज्ज झालेला साधकच यशाच्या शिखरावर पोहोचतो.

योगशास्त्र सांगते की शैलपुत्री ही मूलाधार चक्राची अधिष्ठात्री आहे. साधनेचा हा पहिला टप्पा मानला जातो. या चक्राच्या जागृतीने सुप्त ऊर्जा प्रकट होते. शारदीय नवरात्राच्या पहिल्या दिवशी केलेले पूजन मनाला स्थैर्य देऊन विचारांना दिशा दाखवते, आत्मिक शक्तीचा प्रवाह सुरू करते आणि साधनेत आवश्यक संतुलन निर्माण करते.

शैलपुत्रीच्या पूजाविधीत साधेपणा असूनही भक्तीचा गहिरा ओलावा आहे. घटस्थापना झाल्यावर लाल वस्त्रांनी सजवलेली मूर्ती फुलांच्या हारांनी अलंकृत होते. दुध, गोड पदार्थ आणि कमळाची अर्पणे तिला प्रिय आहेत. वृषभ हे धैर्याचे प्रतीक, तर त्रिशूल पराक्रमाचे द्योतक आहे. “ॐ देवी शैलपुत्र्यै नमः” या मंत्रजपाने मनातील अंधार नाहीसा होतो, अंधारातही आशेचा प्रकाश पसरतो.

शैलपुत्रीची उपासना आपल्याला शिकवते की प्रत्येक नव्या सुरुवातीला श्रद्धा, निश्चय आणि संयम या त्रिसूत्रीची आवश्यकता असते. शेतकरी दुष्काळानंतरही मातीत बीज पेरतो, विद्यार्थी अपयश झुगारून पुन्हा अभ्यासात रमतो, गायक स्वरांच्या साधनेत सातत्य राखतो, वैज्ञानिक असंख्य प्रयत्नांनंतरही संशोधन साध्य करतो, समाजसेवक संकटांना न जुमानता इतरांच्या जीवनात आशेचे किरण पेरतो – ही सर्व उदाहरणे शैलपुत्रीच्या प्रेरणेचे प्रतिबिंब आहेत.

आजच्या अस्थिर युगात, जिथे तणावाची वादळे, स्पर्धेचे सावट आणि असुरक्षिततेचे ढग सतत मनाला अस्थिर करतात, तिथे शैलपुत्रीचे स्मरण अंतःकरणातील स्थैर्याचा दीप प्रज्वलित करते. तिच्या कृपेने भीती नाहीशी होते, आत्मविश्वास जागृत होतो आणि पर्वताएवढ्या अडथळ्यांवरही विजय मिळवण्याची उमेद मिळते.

भारतभर या दिवशी पूजन विविध पद्धतींनी साजरे होते. महाराष्ट्रात हलवा-पूरीचा नैवेद्य अर्पण होतो, उत्तर भारतात दुधाचा प्रसाद वाटला जातो, गुजरातमध्ये गरब्याच्या तालावर रंगीबेरंगी वस्त्रांमध्ये तरुणाई नृत्यात तल्लीन होते, राजस्थानात ढोल-नगाऱ्यांच्या गजरात स्तोत्रपठण केले जाते, बंगालमध्ये दुर्गापूजेच्या भव्य प्रारंभाची नांदी होते. विविधतेतून प्रकटणारी एकतेची छटा दाखवते की देवीशक्ती सर्वत्र व्यापून आहे.

शैलपुत्रीच्या दिव्य प्रेरणेतून आपण शिकतो की संकटे येतील, अडथळे उभे राहतील, पण श्रद्धेच्या आधारावर पर्वताप्रमाणे स्थिर राहून नव्या ध्येयाकडे वाटचाल करणे हेच तिचे तत्त्वज्ञान आहे. तिच्या चरणी नतमस्तक होताना भक्त प्रतिज्ञा करतो – “संकटांशी तडजोड करणार नाही, संघर्ष करताना हार मानणार नाही, आत्मबलाचा दीप कधीही विझू देणार नाही.”

नवरात्राचा पहिला दिवस म्हणजे आत्मविश्वासाची बीजे रुजवण्याचा क्षण. शैलपुत्री ही केवळ देवी नसून आपल्या अंतःकरणातील दृढतेची, संयमाची आणि सामर्थ्याची मूर्ती आहे. तिच्या स्मरणाने सुरू होणारा उत्सव श्रद्धेचा, धैर्याचा आणि नव्या आशेचा दीप प्रज्वलित करतो.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक : १२/०९/२०२५ वेळ : ०७:०२

आदिशक्तीच्या नवपर्वासोबत माझं नवं सदर आजपासून (२२/०९/२०२५) रोज *दैनिक नवशक्ति* मध्ये प्रकाशित होत आहे माननीय संपादकांचे मनःपूर्वक आभार 🙏🙂