वाटुली
वाटुली मी वनवेडी
मजला हिंडायाची गोडी
कधी रानातून
कधी वनातून
वाट करी वाकडी
वाटुली मी वनवेडी
जाताना पांदीतुनी
जरी थबके दचकुनी
कुणी नाही जवळी बघूनी
काढते पांदीची खोडी
तुडवित काळी राने
जाते मी कडेकडेने
अडवता वाट निर्झरे
धावते मारूनी उडी
कधी जाता गावातुनी
कडेला शाळा ती बघुनी
पाढे नि कविता म्हणुनि
मुलांची होते सवंगडी
हिंडता फुलांमधुनि
फुलपाखरू बनुनि
धावते तयांच्या सवे
चाखीत मधाची गोडी
वाटे जावे आकाशी
करूनी दोस्ती वडाशी
जावे विठूच्या पायाशी
टुणकन घेऊनि उङी
-अशोक कुलकर्णी
फेब्रुवारी २०२५
कवी अशोक कुलकर्णी यांच्याबद्दल थोडक्यात
बी.ई. (मेकॅनिकल) – वालचंद इंजिनिअरिंग कॉलेज (१९७१), सुवर्णपदक
डिप्लोमा इन स्मॉल स्केल इंडस्ट्रीज मॅनेजमेंट – के.सी. कॉलेज ऑफ मॅनेजमेंट, मुंबई (१९८१), सुवर्णपदक
EDISUN Consultants & Engineers या कंपनीचे संस्थापक, ज्यात बॉटलिंग मशिनरी उत्पादन आणि निर्यात होते.
मुंबई मराठी ग्रंथसंग्रहालयाचा "कै. कवी प्रफुल्लदत्त उदयोन्मुख उत्तम कवी" पुरस्कार
"चुकामूक" – कै. कुमुदिनी गडकरी स्मृती कविता स्पर्धेत प्रथम पारितोषिक
"घर," "आधार," "देव," "राजसा" यांसारख्या कविता त्यांच्या लेखणीतून साकार झाल्या आहेत.
कवी अशोक कुलकर्णी यांच्या "वाटुली" कवितेचे रसग्रहण
कवी अशोक कुलकर्णी यांनी "वाटुली" या कवितेत स्वातंत्र्य, निसर्गप्रेम, आत्मशोध, शिक्षण, समाजसंवाद आणि आध्यात्मिक उन्नती यांचा सुरेख संगम साधला आहे. ही कविता केवळ भटकंतीची नाही, तर ती आत्मशोध, मुक्तपणा आणि जीवनाच्या विविध टप्प्यांचा प्रत्यय देते. प्रत्येक कडवे स्वतंत्र अर्थ व्यक्त करत असले तरी, संपूर्ण कवितेतून वाटुलीच्या प्रवासाचा एक सुंदर पट उलगडत कवीने आपल्या लयदार आणि प्रवाही शैलीत एका मुक्त वाटसरूचे मनोज्ञ चित्रण केले आहे.
प्रत्येक कडवे स्वतंत्र अर्थ व्यक्त करत असले तरी, संपूर्ण कवितेतून वाटुलीच्या प्रवासाचा एक सुंदर प्रवाह उलगडतो.
"वाटुली मी वनवेडी
मजला हिंडायाची गोडी"
कवितेच्या सुरुवातीच्या ह्या दोन ओळी संपूर्ण कवितेचा मूळ गाभा स्पष्ट करतात. ही कविता, एका स्वच्छंद, निसर्गप्रेमी जीवाची कथा सांगते. कवितेतील "वाटुली" ही केवळ एक पात्र नाही, तर ती भटकंतीची, स्वातंत्र्याची आणि आनंदाच्या शोधाची एक रूपकात्मक प्रतिमा आहे. ‘वाटुली’ म्हणजे वाटांवरची, मुक्त भटकंती करणारी जिज्ञासू वृत्ती. तिच्या भटकंतीत केवळ भौगोलिक फिरस्ती नाही, तर ती एक जीवनविषयक दृष्टीकोन आहे. कवितेच्या सुरुवातीलाच, ही वाटुली केवळ रस्त्यांवरून जाणारी नव्हे, तर ती जीवनाच्या विविध वाटांवर प्रवास करणारी असल्याचे दिसते.
"कधी रानातून
कधी वनातून
वाट करी वाकडी"
वाटुली ही एक निर्भय, निसर्गप्रेमी वाटसरू आहे. तिला जंगलाच्या वाटेने हिंडण्याची विलक्षण गोडी आहे. तिच्या भटकंतीत ती वेगवेगळ्या निसर्गरम्य स्थानांवर जात राहते. तिची वाट अडथळ्यांनी भरलेली असली तरी ती कधी दचकत नाही, उलट त्या अडथळ्यांना ती सहजतेने पार करते. इथे निसर्गाच्या विविध रूपांचे दर्शन घडते. रान, वन, वाकडी वाट – ही केवळ स्थळे नाहीत, तर जीवनातील विविध अनुभवांची प्रतीके आहेत. कधी सरळसोट वाट मिळते, कधी ती वाकडी, कठीण किंवा अनपेक्षित वळण घेणारी असते. ही जीवनाचीच कथा आहे.
"जाताना पांदीतुनी
जरी थबके दचकुनी
कुणी नाही जवळी बघुनी
काढते पांदीची खोडी"
वाटेत येणाऱ्या अडथळ्यांमुळे ती थोडी दचकते, पण लगेच त्यावर मात करते. ही वाटुली केवळ भटकणारी नाही, तर अडथळ्यांचा सामना करून मार्ग शोधणारी आहे.
"तुडवित काळी राने
जाते मी कडेकडेने
अडवता वाट निर्झरे
धावते मारूनी उडी"
वाटुलीच्या भटकंतीत तिला निसर्ग हा सखा लाभतो. ती निर्झरांवर उड्या मारते, फुलांमध्ये बागडते आणि फुलपाखरांबरोबर खेळते. तिच्यासाठी निसर्ग हा केवळ एक दृश्य नाही, तर तिच्या आत्म्याचा अविभाज्य भाग आहे. यातून वाटुलीची निसर्गाशी झालेली एकरूपता दिसते. निर्झर अडथळा वाटत नाही, उलट तो तिच्या खेळाचा भाग बनतो. यातून लहानशा अडथळ्यांना मोठे न समजता, आनंदाने पुढे जाण्याचा दृष्टिकोन दिसतो.
"कधी जाता गावातुनी
कडेला शाळा ती बघुनी
पाढे नि कविता म्हणुनि
मुलांची होते सवंगडी"
ही वाटुली केवळ निसर्गात हरवून जाणारी नाही, तर तिच्या मनात समाजाविषयीही आपुलकी आहे. गावात जाताना तिला शाळेतील मुलांचे गाणे ऐकू येते, आणि त्या निरागस मुलांच्या सहवासात ती रमते. या ठिकाणी ती शिक्षणाच्या महत्त्वाची अप्रत्यक्ष जाणीव करून देते. इथे भटकंतीसोबतच समाजाशी जोडणारी दृष्टी दाखवली आहे. शाळेतील मुले, कविता, पाढे – हे शिक्षण आणि ज्ञानाच्या प्रवासाची प्रतीके आहेत. ही वाटुली निसर्गात रमतेच, पण शिक्षणालाही महत्त्व देते, यामुळे ती केवळ स्वच्छंद फिरणारी नाही, तर सुसंस्कृततेचा भाग असलेली आहे. कवी अशोक कुलकर्णी यांच्या कवितांमध्ये नेहमीच समाजाभिमुख दृष्टिकोन आढळतो. ही कविता त्या जाणिवेचा उत्तम नमुना आहे.
"हिंडता फुलांमधुनि
फुलपाखरू बनुनि
धावते तयांच्या सवे
चाखीत मधाची गोडी"
ही तिची निसर्गासोबतची विलक्षण एकरूपता दर्शवते. तिचे मन हे वाऱ्यासारखे मुक्त आहे, जे कोणत्याही अडथळ्याने थांबत नाही. इथे जीवनातील सौंदर्य, हलकेफुलके क्षण आणि निरागसता यांचे सुंदर दर्शन घडते. ही वाटुली केवळ जगत नाही, तर ती जगण्याचा प्रत्येक क्षणी आस्वाद घेते.
"वाटे जावे आकाशी
करूनी दोस्ती वडाशी
जावे विठूच्या पायाशी
टुणकन घेऊनि उडी"
कवितेच्या शेवटी वाटुली केवळ जमिनीवरच्या वाटांवरच नव्हे, तर आकाशाच्या दिशेने झेप घेण्याचे स्वप्न पाहते. या ओळींतून तिच्या मनातील अनंताच्या शोधाची जाणीव होते. शेवटी, ती स्वतःला भक्तिरसात रंगवते आणि आपल्या भटकंतीचा शेवट ईश्वरी चरणी समर्पित करते. कवितेच्या शेवटी वाटुलीची वाट आध्यात्मिक उन्नतीकडे वळते. वड हे स्थैर्याचे प्रतीक आहे, तर विठ्ठल म्हणजे अंतिम सत्य, परमेश्वर. जीवनात अनुभव गाठीशी बांधून शेवटी परमेश्वराच्या पायाशी पोहोचण्याची आकांक्षा इथे प्रकट होते. "वाटुली" ही केवळ भटकंतीची कविता नाही, तर ती स्वातंत्र्य, आनंद, संघर्ष, ज्ञान आणि अध्यात्माच्या *कवी अशोक कुलकर्णी यांच्या "वाटुली" कवितेचे रसग्रहण*
कवी अशोक कुलकर्णी यांनी "वाटुली" या कवितेत स्वातंत्र्य, निसर्गप्रेम, आत्मशोध, शिक्षण, समाजसंवाद आणि आध्यात्मिक उन्नती यांचा सुरेख संगम साधला आहे. ही कविता केवळ भटकंतीची नाही, तर ती आत्मशोध, मुक्तपणा आणि जीवनाच्या विविध टप्प्यांचा प्रत्यय देते. प्रत्येक कडवे स्वतंत्र अर्थ व्यक्त करत असले तरी, संपूर्ण कवितेतून वाटुलीच्या प्रवासाचा एक सुंदर पट उलगडत कवीने आपल्या लयदार आणि प्रवाही शैलीत एका मुक्त वाटसरूचे मनोज्ञ चित्रण केले आहे.
प्रत्येक कडवे स्वतंत्र अर्थ व्यक्त करत असले तरी, संपूर्ण कवितेतून वाटुलीच्या प्रवासाचा एक सुंदर प्रवाह उलगडतो.
"वाटुली मी वनवेडी
मजला हिंडायाची गोडी"
कवितेच्या सुरुवातीच्या ह्या दोन ओळी संपूर्ण कवितेचा मूळ गाभा स्पष्ट करतात. ही कविता, एका स्वच्छंद, निसर्गप्रेमी जीवाची कथा सांगते. कवितेतील "वाटुली" ही केवळ एक पात्र नाही, तर ती भटकंतीची, स्वातंत्र्याची आणि आनंदाच्या शोधाची एक रूपकात्मक प्रतिमा आहे. ‘वाटुली’ म्हणजे वाटांवरची, मुक्त भटकंती करणारी जिज्ञासू वृत्ती. तिच्या भटकंतीत केवळ भौगोलिक फिरस्ती नाही, तर ती एक जीवनविषयक दृष्टीकोन आहे. कवितेच्या सुरुवातीलाच, ही वाटुली केवळ रस्त्यांवरून जाणारी नव्हे, तर ती जीवनाच्या विविध वाटांवर प्रवास करणारी असल्याचे दिसते.
"कधी रानातून
कधी वनातून
वाट करी वाकडी"
वाटुली ही एक निर्भय, निसर्गप्रेमी वाटसरू आहे. तिला जंगलाच्या वाटेने हिंडण्याची विलक्षण गोडी आहे. तिच्या भटकंतीत ती वेगवेगळ्या निसर्गरम्य स्थानांवर जात राहते. तिची वाट अडथळ्यांनी भरलेली असली तरी ती कधी दचकत नाही, उलट त्या अडथळ्यांना ती सहजतेने पार करते. इथे निसर्गाच्या विविध रूपांचे दर्शन घडते. रान, वन, वाकडी वाट – ही केवळ स्थळे नाहीत, तर जीवनातील विविध अनुभवांची प्रतीके आहेत. कधी सरळसोट वाट मिळते, कधी ती वाकडी, कठीण किंवा अनपेक्षित वळण घेणारी असते. ही जीवनाचीच कथा आहे.
"जाताना पांदीतुनी
जरी थबके दचकुनी
कुणी नाही जवळी बघुनी
काढते पांदीची खोडी"
वाटेत येणाऱ्या अडथळ्यांमुळे ती थोडी दचकते, पण लगेच त्यावर मात करते. ही वाटुली केवळ भटकणारी नाही, तर अडथळ्यांचा सामना करून मार्ग शोधणारी आहे.
"तुडवित काळी राने
जाते मी कडेकडेने
अडवता वाट निर्झरे
धावते मारूनी उडी"
वाटुलीच्या भटकंतीत तिला निसर्ग हा सखा लाभतो. ती निर्झरांवर उड्या मारते, फुलांमध्ये बागडते आणि फुलपाखरांबरोबर खेळते. तिच्यासाठी निसर्ग हा केवळ एक दृश्य नाही, तर तिच्या आत्म्याचा अविभाज्य भाग आहे. यातून वाटुलीची निसर्गाशी झालेली एकरूपता दिसते. निर्झर अडथळा वाटत नाही, उलट तो तिच्या खेळाचा भाग बनतो. यातून लहानशा अडथळ्यांना मोठे न समजता, आनंदाने पुढे जाण्याचा दृष्टिकोन दिसतो.
"कधी जाता गावातुनी
कडेला शाळा ती बघुनी
पाढे नि कविता म्हणुनि
मुलांची होते सवंगडी"
ही वाटुली केवळ निसर्गात हरवून जाणारी नाही, तर तिच्या मनात समाजाविषयीही आपुलकी आहे. गावात जाताना तिला शाळेतील मुलांचे गाणे ऐकू येते, आणि त्या निरागस मुलांच्या सहवासात ती रमते. या ठिकाणी ती शिक्षणाच्या महत्त्वाची अप्रत्यक्ष जाणीव करून देते. इथे भटकंतीसोबतच समाजाशी जोडणारी दृष्टी दाखवली आहे. शाळेतील मुले, कविता, पाढे – हे शिक्षण आणि ज्ञानाच्या प्रवासाची प्रतीके आहेत. ही वाटुली निसर्गात रमतेच, पण शिक्षणालाही महत्त्व देते, यामुळे ती केवळ स्वच्छंद फिरणारी नाही, तर सुसंस्कृततेचा भाग असलेली आहे. कवी अशोक कुलकर्णी यांच्या कवितांमध्ये नेहमीच समाजाभिमुख दृष्टिकोन आढळतो. ही कविता त्या जाणिवेचा उत्तम नमुना आहे.
"हिंडता फुलांमधुनि
फुलपाखरू बनुनि
धावते तयांच्या सवे
चाखीत मधाची गोडी"
ही तिची निसर्गासोबतची विलक्षण एकरूपता दर्शवते. तिचे मन हे वाऱ्यासारखे मुक्त आहे, जे कोणत्याही अडथळ्याने थांबत नाही. इथे जीवनातील सौंदर्य, हलकेफुलके क्षण आणि निरागसता यांचे सुंदर दर्शन घडते. ही वाटुली केवळ जगत नाही, तर ती जगण्याचा प्रत्येक क्षणी आस्वाद घेते.
"वाटे जावे आकाशी
करूनी दोस्ती वडाशी
जावे विठूच्या पायाशी
टुणकन घेऊनि उडी"
कवितेच्या शेवटी वाटुली केवळ जमिनीवरच्या वाटांवरच नव्हे, तर आकाशाच्या दिशेने झेप घेण्याचे स्वप्न पाहते. या ओळींतून तिच्या मनातील अनंताच्या शोधाची जाणीव होते. शेवटी, ती स्वतःला भक्तिरसात रंगवते आणि आपल्या भटकंतीचा शेवट ईश्वरी चरणी समर्पित करते. कवितेच्या शेवटी वाटुलीची वाट आध्यात्मिक उन्नतीकडे वळते. वड हे स्थैर्याचे प्रतीक आहे, तर विठ्ठल म्हणजे अंतिम सत्य, परमेश्वर. जीवनात अनुभव गाठीशी बांधून शेवटी परमेश्वराच्या पायाशी पोहोचण्याची आकांक्षा इथे प्रकट होते. "वाटुली" ही केवळ भटकंतीची कविता नाही, तर ती स्वातंत्र्य, आनंद, संघर्ष, ज्ञान आणि अध्यात्माच्या प्रवासाची कविता आहे. ती निसर्गाचा आनंद घेते, समाजाशी संवाद साधते, शिक्षणाला महत्त्व देते आणि अखेरीस परमेश्वराच्या पायाशी लीन होते. वाटुलीचा प्रवास केवळ भौतिक नाही, तर तो आध्यात्मिक उंची गाठणारा आहे. शेवटी ती भौतिक जगातून वर उठून भक्तिरसात रंगते. जीवनातील अंतिम ध्येय म्हणजे आत्मशोध आणि ईश्वरसाक्षात्कार, हे या ओळींतून स्पष्ट होते.
कवी अशोक कुलकर्णी यांची कविता ही सहजसोप्या शब्दांत बांधलेली असली तरी तिच्यात गूढार्थ लपलेला आहे. त्यांच्या कविता केवळ वाचकाला आनंद देत नाहीत, तर विचार करायला प्रवृत्त करतात. ही कविता अतिशय ओघवती आणि लयबद्ध आहे. कवितेत प्रतीक अलंकाराचा सुंदर वापर झाला आहे. वाटुली ही केवळ एका व्यक्तीची नाही, तर प्रत्येक स्वच्छंद, मुक्त आणि आनंदी जीवाची प्रतिनिधी आहे. संदर्भसौंदर्य (अलंकार) याही कवितेत ठळकपणे आढळतो. पांदी, राने, निर्झर, फुलपाखरे, वड ही शब्दचित्रे निसर्गाशी तिचे घट्ट नाते दर्शवतात. शब्दांतील साधेपणा आणि लयबद्धता ही या कवितेची विशेषता आहे.
ही कविता वाचकाच्या अंतःकरणाला स्पर्श करते आणि त्याला स्वतःच्या वाटेचा विचार करायला लावते. ही कविता मुक्तपणे जगणाऱ्या आत्म्याची गाथा आहे. ती केवळ एका भटकणाऱ्या जीवाची कथा नसून, आपल्या आयुष्याच्या प्रवासात निसर्गाशी, समाजाशी आणि भक्तीशी एकरूप होण्याची प्रेरणा देणारी कविता आहे. "वाटुली" ही जीवनप्रवासाची एक प्रतिमा आहे.
"वाटुली" ही केवळ एक कविता नाही, तर ती एक दृष्टिकोन आहे – मुक्तता, जिज्ञासा, आणि आध्यात्मिक उन्नती यांचे प्रतीक! ही कविता केवळ शब्दांनीच नाही, तर भावनांनीही ओतप्रोत भरलेली आहे. तिच्या सोबत निसर्गाचा आस्वाद घेत, शिक्षणाचे महत्त्व समजून घेत, आणि शेवटी आध्यात्मिक शिखर गाठण्याची प्रेरणा मिळते. ती वाचताना आपल्यालाही वाटते, "आपणही वाटुली झालो तर?" आणि मग नकळत आपले मनही तिच्या जोडीने भटकायला निघते!
©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई
दिनांक : १६/०३/२०२५ वेळ : ०३:२७
Post a Comment