देशाच्या सर्वोच्च नागरी सन्मानाची प्रतिष्ठा जपली पाहिजे

भारतरत्न हा देशाचा सर्वोच्च नागरी सन्मान आहे, यात शंका नाही. देशासाठी राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक क्षेत्रात अतुलनीय योगदान देणाऱ्या व्यक्तींना या सन्मानासाठी पात्र मानले जाते. बिहारमधील सामाजिक क्रांतीचे नेते कर्पूरी ठाकूर यांना भारतरत्न देण्याची घोषणा नुकतीच करण्यात आली. त्यानंतर अयोध्येतील राम मंदिरात प्राणप्रतिष्ठा झाल्यानंतर मंदिर चळवळीचे शिल्पकार लालकृष्ण अडवाणी यांना हा पुरस्कार जाहीर करण्यात आला. आज पंतप्रधानांनी समाज माध्यमाद्वारे शेतकरी नेते आणि माजी पंतप्रधान चौधरी चरण सिंग, काँग्रेस नेते आणि माजी पंतप्रधान पीव्ही नरसिंह राव आणि कृषी शास्त्रज्ञ एमएस स्वामीनाथन यांनाही भारतरत्न पुरस्कार जाहीर झाल्याची माहिती दिली. यावर्षी आतापर्यंत पाच जणांना भारतरत्न जाहीर करण्यात आले आहे. समाज माध्यमावर अभिनंदनाचा ओघ तर आहेच पण एका वर्षात किती जणांना भारतरत्न पुरस्कार दिला जाऊ शकतो, असा प्रश्नही लोक उपस्थित करत आहेत. नियमानुसार एका वर्षात जास्तीत जास्त तीन जणांनाच भारतरत्न दिला जाऊ शकतो. अशा स्थितीत सरकारने यासंदर्भात नियमांमध्ये काही बदल केले आहेत का, की आणखी काही वर्षात त्यांचा सन्मान करण्याचा निर्णय घेतला आहे का, असे प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत. निःसंशयपणे, भारतरत्न हा सर्वोच्च नागरी सन्मान आहे आणि त्याची स्वतःची प्रतिष्ठा आहे. ज्यांच्या असामान्य प्रयत्नांमुळे देशाला फायदा झाला तेच या पुरस्कारासाठी पात्र मानले जातात. विशेष म्हणजे १९९९ मध्ये नियमांना बगल देत चार मोठ्या व्यक्तींची भारतरत्नसाठी निवड करण्यात आली होती. या पुरस्काराच्या घोषणेचे राजकीय परिणाम काय असतील, यावर सध्या विरोधी पक्ष बोलत आहेत.

केंद्र सरकारने विविध राज्यांतील राजकीय समीकरणे पुरस्कारांच्या माध्यमातून सुरळीत केल्याचे राजकीय पंडितांचे म्हणणे आहे. निवडणुकीच्या वर्षात पाच व्यक्तींना देशाचा सर्वोच्च नागरी सन्मान देण्याचे राजकीय परिणाम दिसून येत आहेत. निःसंशयपणे, शेतकऱ्यांचे नेते आणि माजी पंतप्रधान चौधरी चरण सिंह यांचा जाट समाजावर लक्षणीय प्रभाव आहे. हा घटक पश्चिम उत्तर प्रदेश, हरियाणा, राजस्थान आणि दिल्लीच्या जाट बहुल जागांवर परिणाम करू शकतो. चौधरी चरणसिंग यांचा राजकीय वारसा सांभाळणाऱ्या जयंत चौधरी यांना भाजपशी जोडण्याचा प्रयत्न म्हणूनही याकडे पाहिले जात आहे.

त्याचवेळी माजी पंतप्रधान पीव्ही नरसिंह राव यांना भारतरत्न देऊन भाजप काँग्रेसच्या माजी नेतृत्वाला पूर्णपणे नाकारत नाही, हे दाखवण्याचा प्रयत्न करण्यात आला. राव यांना हा मरणोत्तर सन्मान देऊन भाजपने दक्षिण भारतातील मतदारांवरही प्रभाव टाकण्याचा प्रयत्न केला आहे. कृषी क्रांतीचे शिल्पकार एम.एस.स्वामिनाथन यांच्या अतुलनीय योगदानावर प्रश्नच उपस्थित होऊ शकत नाही. पुरस्काराच्या वेळेबाबत प्रश्न उपस्थित केले जात असले तरी.  पुरस्कारांच्या माध्यमातून दक्षिण भारतीय कलागुणांना प्रतिष्ठा देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे, यात शंका नाही. जो निवडणुकीच्या वर्षात दक्षिणेतील मतदारांवर प्रभाव टाकत असल्याचे दिसून येते. गेल्या काही वर्षांत शेतकऱ्यांनी कृषी सुधारणांबाबत प्रदीर्घ आंदोलने केली हे सर्वश्रुत आहे. शेतकऱ्यांचे समाधान करण्याचा प्रयत्न म्हणून या पाऊलाकडे पाहिले जात आहे.

त्याच वेळी, भाजप आणि मंदिर चळवळीचे शिल्पकार माजी उपपंतप्रधान लालकृष्ण अडवाणी यांना भारतरत्न प्रदान करण्यात आला, जेव्हा विरोधकांकडून प्राणप्रतिष्ठापणा सोहळ्यात माजी दिग्गजांच्या अनुपस्थितीबद्दल प्रश्न उपस्थित केले जात होते. या माध्यमातून पक्षाने आपल्या मतदारांना केवळ संदेशच दिला नाही तर आपण आपल्या ज्येष्ठ नेत्यांचा आदर करतो हे दाखविण्याचा प्रयत्न केला. तर बिहारमध्ये माजी मुख्यमंत्री कर्पूरी ठाकूर यांना हा सन्मान देण्यामागचा हेतू वंचित समाजात शिरताना दिसत होता. बिहारमधील सत्तापरिवर्तन त्याचे उत्स्फूर्त प्रतिसाद म्हणून पाहिले गेले.  निःसंशयपणे, देशाच्या सर्वोच्च नागरी सन्मानाची प्रतिष्ठा जपली पाहिजे.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : ०९/०२/२०२४ वेळ २०२१