चीनने मालदीवच्या भूमिकेचा फायदा घेऊ नये

काही दिवसांपूर्वी लक्षद्वीपमधील पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या समुद्रकिनाऱ्यावर फेरफटका मारतानाच्या छायाचित्रांबाबत शेजारील देश मालदीवच्या तीन मंत्र्यांनी केलेल्या आक्षेपार्ह टिप्पणीमुळे भारत आणि मालदीव यांच्यातील बिघडलेले संबंध परस्परांच्या माध्यमातून सोडवले जावेत. चर्चा. सुधारणे आवश्यक आहे. हे केवळ परस्पर व्यावसायिक हितसंबंधांसाठीव आवश्यक नाही तर भारताशी मैत्रीपूर्ण संबंध नसलेल्या दुसऱ्या शेजारी चीनला हिंदी महासागरापासून दूर ठेवणेही योग्य ठरेल. मालदीव सरकारने दोषी मंत्र्यांना हटवून भारत सरकारचे समाधान करण्याचा प्रयत्न केला असला तरी नरेंद्र मोदी अजूनही नाराज असल्याचे दिसून येत आहे. एकीकडे भारताने तिथल्या उच्चायुक्तांना बोलावून आपली नाराजी व्यक्त केली असताना दुसरीकडे मालदीवही कठोर भूमिका दाखवत आहे. मात्र, त्यांनी आपली राजधानी माले येथे तैनात असलेल्या भारतीय उच्चायुक्तांना फोन करून आपली भूमिका स्पष्ट केली होती.

मोदींच्या छायाचित्रांवर केलेल्या टिप्पण्यांबाबत देशभरात संतप्त भावना व्यक्त होत अाहेत. अनेक कंपन्या आणि त्यामुळे लोकांनी मालदीवमध्ये न जाण्याचे आवाहन केले. मोठ्या संख्येने भारतीय पर्यटकांनी त्यांचे बुकिंग रद्द केले. यासोबतच लक्षद्वीप मालदीवपेक्षाही सुंदर आहे हे दाखवण्याचा प्रयत्न केला. ज्या देशाचा पर्यटन मुख्य व्यवसाय आहे, त्यातही सर्वाधिक पर्यटक भारतीय असतील तर संबंध ताणले जाणे स्वाभाविकच आहे. मुस्लीम बहुसंख्य असलेल्या या देशाला पाहताच चीनही संधी साधण्यासाठी प्रयत्न करत आहे. मंगळवारी मालदीव राष्ट्राध्यक्ष मोहम्मद मुइज्जू यांनी चीनला भेट दिली. मालदीवला परत येताच मुइज्जू यांनी 'आमचा देश छोटा असला तरी याचा अर्थ असा नाही की कोणत्याही देशाला आमच्यावर दादागिरी करण्याचा परवाना मिळाला' असे विधान केले. त्यांचा इशारा थेट भारताकडे होता हे स्पष्ट आहे.

एवढेच नाही तर आता मालदीवच्या राष्ट्रपतींनी भारताला १५ मार्चपर्यंत आपल्या देशात तैनात केलेले लष्करी जवान मागे घेण्यास सांगितले आहे. तिथे ७७ भारतीय सैनिक आणि काही विमान आणि हेलिकॉप्टर चालक, देखभाल कर्मचारी इ. यासाठी उच्चस्तरीय कोअर ग्रुप तयार करण्यात आला असून त्यांची पहिली बैठक माले येथे झाली आहे. हा गट भारतीय सैनिकांना हटवण्याच्या योजनेवर काम करत आहे. मालदीव सरकारच्या इच्छेनुसार हे काम कालमर्यादेत पूर्ण होईल, अशी अपेक्षा आहे. एकप्रकारे हे दोन्ही देशांमधील संबंधांचा आणखी एक दुवा तुटण्यासारखे होईल.

मात्र, मोदींबाबत मंत्र्यांनी केलेल्या वक्तव्यावर मालदीवमधील पर्यटन व्यवसायिक आणि खुद्द विरोधी पक्षांच्या अनेक नेत्यांनी टीका केली आहे. त्याचा परिणाम दिसला की अध्यक्ष होण्यापूर्वी मुइझू महापौर असलेल्या मालेच्या जागेसाठी झालेल्या निवडणुकीत मुइज्जूच्या पक्षाला पराभवाला सामोरे जावे लागले. विरोधी 'मालदीवियन डेमोक्रॅटिक पार्टी'चे (एमडीपी) उमेदवार आदम अझीम यांनी महापौरपदाची निवडणूक जिंकली. या पक्षाचे नेतृत्व मोहम्मद इब्राहिम सोलिह करत आहेत, जो भारत समर्थक आहे. तथापि, अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत एमडीपीचा मुइज्जूच्या पीएनसीकडून पराभव झाला होता. राष्ट्रपती होण्यापूर्वी, मालेचे महापौर मोहम्मद मुइज्जू होते ज्यांनी राष्ट्रपतीपदाची निवडणूक लढवण्यासाठी महापौरपदाचा राजीनामा दिला होता.

भारताच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने आणि खुद्द मोदींनी हे समजून घेणे आवश्यक आहे की हा प्रसंग कुठपर्यंत ताणायचा. सर्व शेजारी राष्ट्रांशी शांततापूर्ण संबंध ही सर्वांची गरज आहे. हे स्वाभिमानाच्या किंमतीवर होणार नाही. वैचारिक मतभेदांची पर्वा न करता प्रत्येकजण पंतप्रधानांच्या पाठीशी उभा आहे, परंतु हे प्रकरण इतके ताणले जाऊ नये की त्याचा चीन फायदा घेईल.

मालदीव हा खूप छोटा देश असला तरी भारतासाठी खूप महत्त्वाचा आहे. तो भारताला कधीही धोका बनू शकत नाही पण चीनच्या जवळ जाऊन भारताला अडचणीत आणू नये ह्यावर चिंतन होणे गरजेचे आहे. चीन तेथील पायाभूत सुविधांच्या विकासासाठी आणि इतर अनेक कामांसाठी १३० दशलक्ष अमेरिकन डॉलर्सची आर्थिक मदत देण्यास तयार असल्याचे सांगण्यात आले आहे. यामध्ये रस्त्यांची पुनर्बांधणी, मालदीव एअरलाइन्सला चीनमध्ये देशांतर्गत उड्डाणे सुरू करण्याची परवानगी, हुलहुमाले येथे पर्यटन केंद्राचे बांधकाम, विलिमाले येथे १०० खाटांचे बांधकाम, ज्यासाठी चीन आर्थिक मदत करेल. कोणत्याही देशात आपला प्रभाव आणि उपस्थिती वाढवण्यासाठी चीनची ही एक सुप्रसिद्ध योजनाबद्ध कृती आहे. भारताला वेढा घालण्यासाठी त्यांनी ही पद्धत अनेकदा वापरली आहे. पाकिस्तान आणि श्रीलंकेत त्यांनी हे काम केले आहे, नेपाळ आणि भूतानमध्येही त्यांचे प्रयत्न सुरू आहेत. चीन प्रथम भारताच्या शेजारी असलेल्या छोट्या देशांवर आर्थिक मदतीद्वारे प्रभाव पाडतो आणि नंतर तेथे आपल्या लष्करी उपस्थितीची योजना आखतो. याबाबत भारताला काळजी घ्यावी लागणार आहे. त्यामुळे मालदीवशी संबंध सुधारण्यासाठी मार्ग शोधणे महत्त्वाचे आहे. भारत हा या प्रदेशाचा नेता आणि मालदीवचा नैसर्गिक मित्र आहे. त्या दोघांनी एकत्र राहणे चांगले होईल.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : १७/०१/२०२४ वेळ ०३३३