अभिप्राय – कविता – “मेणबत्ती” (कवी: सुभाष कासार, नवी मुंबई)

💦 *मेणबत्ती..*

*माझी कविता..*

शीर्षक: *मेणबत्ती..*

एक धागा सुखाचा समजून,

    त्याला मी हृदयात साठवलं..

त्याने आगीशी मैत्री करून,

     मलाच यमसदनी पाठवलं..

एक धागा सुताचा समजून,

    पणतीत आसवाने भिजवलं..

त्याने ज्योतीशी मैत्री करून,

    माझे अस्तित्व तेही विझवलं..

एक धागा नात्याचा समजून,

     आनंदाने त्याला मी रिझवलं..

वाढदिवसाला फुंकर मारून,

      वर्षभर मला त्याने थिजवलं..

एक धागा बंधनाचा समजून,

      सोन्याने काय मला मढवलं..

सून आली घरा सजून धजून,

      देवा कां मेणबत्तीला घडवलं..?

💦 ज्येष्ठ साहित्यिक /कवी..🖋️

©® - सुभाष कासार.

                नवी मुंबई.. 💦

🙏🙏🙏🙏

अभिप्राय – कविता – “मेणबत्ती” (कवी: सुभाष कासार, नवी मुंबई)

कवी सुभाष कासार यांची “मेणबत्ती” ही कविता जीवनातील नात्यांच्या, त्यागाच्या आणि अस्तित्वाच्या तात्त्विक गाभ्याला उजळून टाकणारी उत्कृष्ट कलाकृती आहे. साध्या पण अर्थगर्भ प्रतीकांमधून गहन जीवनार्थ प्रकट करण्याची कवीची शैली उल्लेखनीय आहे. प्रत्येक कडव्यातील “धागा” हे प्रतीक जीवनातील विविध पैलूंना – सुख, सुत, नातं आणि बंधन – या चार रूपांत उलगडत नेते. या सर्व प्रतिमा मनाच्या भावविश्वात खोलवर उतरतात आणि “मेणबत्ती” या केंद्रप्रतिमेशी सूक्ष्मपणे जोडल्या जातात.

पहिल्या कडव्यातील “धागा सुखाचा” या प्रतिमेत कवीने आयुष्याच्या गोड अपेक्षा आणि नियतीच्या विरोधाभासाचं प्रभावी चित्रण केलं आहे. “आगीशी मैत्री करून, मलाच यमसदनी पाठवलं” — या ओळींतून आनंद आणि वेदनेचा ताणतणाव उत्कटतेने व्यक्त झाला आहे. तथापि, “यमसदनी” हा शब्द किंचित कठोर भासतो; त्याऐवजी पर्यायी शब्द वापरल्यास भावनांचा गहिरा आणि कोमल सूर अधिक खुलला असता.

दुसऱ्या कडव्यातील “धागा सुताचा” ही प्रतिमा आत्मत्यागाचं उत्कृष्ट रूपक ठरते. “त्याने ज्योतीशी मैत्री करून, माझं अस्तित्व तेही विझवलं” — या ओळींतील विरोधाभास अलंकार प्रभावीपणे जाणवतो. येथे मेणबत्तीचा आत्मविलय आणि तिच्या प्रकाशाचा तत्त्वार्थ जीवनातील सेवाभाव व निस्सीम त्यागाचं प्रतीक ठरतो.

तिसऱ्या कडव्यातील “धागा नात्याचा” या प्रतिमेत कवीने मानवी संबंधांच्या क्षणभंगुरतेचा गहिरा अर्थ उलगडला आहे. “वाढदिवसाला फुंकर मारून, वर्षभर मला त्याने थिजवलं” — ही ओळ आधुनिक नात्यांच्या कृत्रिम ऊबेकडे सूचकपणे बोट ठेवते. येथे भावनिक संक्रमण — सुताच्या आत्मत्यागातून नात्यांच्या थंड वास्तवाकडे — अधिक गहिरे करण्यासाठी एखादी प्रतीकात्मक ओळ किंवा सूचक प्रतिमा आणली असती, तर परिणाम अधिक ठळक झाला असता.

चौथ्या कडव्यातील “धागा बंधनाचा” ही प्रतिमा जीवनातील सामाजिक जबाबदाऱ्या आणि त्यातून निर्माण होणाऱ्या अंतर्विरोधांचं प्रतीक आहे. “सून आली घरा सजून-धजून, देवा का मेणबत्तीला घडवलं?” — या प्रश्नरूप शेवटाने कवीने सृष्टीकर्त्याविषयीच्या शंकांना आणि जीवनाच्या व्यर्थतेवरील चिंतनाला कवितेच्या परमोच्च टप्प्यावर नेलं आहे. येथे कविता आत्मपरीक्षण आणि अंतर्मुख चिंतनाचा गहिरा स्वर धारण करते.

कवितेची लय सुसंगत, मृदू आणि प्रवाही आहे; परंतु प्रत्येक कडव्याच्या शेवटी “...वलं” या समान ध्वनीचा पुनरावृत्तीमुळे किंचित एकसुरीपणा जाणवतो. काही ठिकाणी लयात्मक वैविध्य आणल्यास ध्वनिसौंदर्य आणि भावनात्मक लय अधिक खुलली असती.

“मेणबत्ती” हे शीर्षक अत्यंत प्रतीकात्मक असूनही कवितेत तिचा थेट उल्लेख नसल्याने, शेवटच्या ओळींत “मीच ती मेणबत्ती” असा आत्मसंबंध दर्शविला असता, तर रचना अधिक आत्मकथनात्मक आणि पूर्णत्वास पोहोचली असती. त्यामुळे शीर्षकाचा आणि भावविश्वाचा संबंध आणखी घट्ट झाला असता.

संपूर्ण कवितेत प्रतीकात्मकता, विरोधाभास, अनुप्रास आणि रूपक अलंकारांचा कुशल वापर जाणवतो. भाषेची साधी, सुबक शैली, भावनांची गहिरी ओढ आणि विचारांचा तात्त्विक प्रवाह हे या कवितेचं प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. प्रत्येक प्रतिमा जीवनातील वास्तवाचे आणि संवेदनशीलतेचे दर्शन घडवते.

“मेणबत्ती” या प्रतीकातून कवीने स्वतः वितळून इतरांना उजेड देणाऱ्या माणसाच्या तत्त्वज्ञानाला काव्यात्मक तेज दिलं आहे. ही कविता वाचकाला अंतर्मुख करते, आत्मपरीक्षणास प्रवृत्त करते आणि संवेदनशीलतेचा प्रकाश जागवते.

एकंदर — “मेणबत्ती” ही कविता अलंकारिकदृष्ट्या समृद्ध, भावनात्मकदृष्ट्या हृदयस्पर्शी, विचारदृष्ट्या गहन आणि कलात्मकदृष्ट्या प्रभावी आहे. सूक्ष्म भाषिक व लयात्मक सुधारणा केल्यास ती आधुनिक मराठी कवितेच्या श्रेष्ठ प्रतीकात्मक रचनांमध्ये गणली जाऊ शकेल. 

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक : ०२/११/२०२५ वेळ : १०:३५

💦 *परम प्रिय मित्र.. श्री. गुरूदा सर..*🙏

*मेणबत्ती..* चा पसरणारा प्रकाश, तसेच बुडाखालचा अंधार, म्हणजेच काही सूचना देत, अमूलाग्र बदल सुचवले.. आणि प्रांजळपणे अभिप्राय दिला. मेणबत्ती चे बारकाईने निरीक्षण करून.. तेज वाढविले.. तसेच, आपल्या ब्लॉग मध्ये.. स्थान दिले.. यांचा मला अभिमान आहे. आपल्या सुचनांचा पुढील रचनेत मला उपयोग होईल आणि तंतोतंत सुधारणा करण्याचा प्रयत्न जरूर करीन.. मैत्रीच्या आड प्रेमाचा आदर ठेऊन, साहित्याशी सलगी करीत.. लेखणीला अधिक बळ मिळेल, असे मार्गदर्शन आपण केले आहे.. मित्राचे हित कश्यात आहे.. हा मूळ उद्देश.. वखाणण्या जोगा आहे. असेच प्रेम सतत माझेवर राहो. 

मनापासून आभार प्रगट करून..

*धन्यवाद..* 🙏

💦 ज्येष्ठ साहित्यिक /कवी..🖋️

©® - सुभाष कासार.

                नवी मुंबई.. 💦

🙏🌹🙏