कविता – जगद्गुरु तुकोबाराय — एक क्रांतिकारी योद्धा

कविता – जगद्गुरु तुकोबाराय — एक क्रांतिकारी योद्धा

जगद्गुरु तुकोबाराय…

हे नाव जरी ओठांवर आलं,

तरी हवेतील प्रत्येक कणात

एक अदृश्य स्पंदन उसळतं—

जणू काळाच्या ओघातून

भक्तीचा, विद्रोहाचा आणि करुणेचा

एक दिव्य श्वास

आजही जगाला आधार देत राहतो.

तुकोबा…

ते फक्त वारकरी संत नव्हते—

ते होते आत्मिक क्रांतिकारक,

माणसाला जागं करणारे 

थोर सत्ययोद्धा.

पहाटेच्या धूसर प्रकाशात

देहूच्या वाऱ्यावर स्वार होऊन

त्यांचे अभंग जेव्हा

घराघरांत झंकारू लागले—

तेव्हा पाखरांनीही

त्याच्या स्वरातील मोकळेपणात

आपली पंखं विस्तारली.

ते रणांगणावर नव्हते—

ना तलवारींचा झगमगाट, 

ना घोड्यांच्या टापांचा आवाज;

पण त्यांचा संग्राम

अनादी–अनंत होता—

अज्ञान, अहंकार, ढोंग 

आणि अन्यायाविरुद्ध.

त्यांची तलवार— सत्य,

त्यांची ढाल— भक्ती,

आणि त्यांचे रणशिंग—

असीम उर्जा देणारी

“पांडुरंग… पांडुरंग…”

नामाची अविरत ओढ.

अवहेलना… जखमा… संशय…

सगळं काही सहन करताना

तुकोबा कधीही तुटले नाहीत;

कारण त्यांचं बळ

शरीराच्या स्नायूंमध्ये नव्हतं—

ते मनाच्या निर्मळ काचेत

पारदर्शक तेजाप्रमाणे साठलेलं होतं.

समाजाने जेव्हा

न्यायाच्या नावाखाली

त्यांच्या ओव्या विसर्जित केल्या—

तो क्षण केवळ एका संताचा नव्हे,

तर संपूर्ण मानवतेचा अपमान होता.

त्यांच्या डोळ्यांतील पांडुरंग

कधी केवळ मूर्ती नव्हता—

तो होता

भुकेल्या जीवाला मिळणारा एक घास,

अश्रूंवर फिरणारी करुणेची बोटं,

आणि अन्यायासमोर

निर्भयपणे उभं राहण्याची 

आंतरिक दिव्य शक्ती.

तुकोबांचे अभंग—

काळजीपूर्वक ऐका…

त्यात फक्त शब्द नाहीत,

प्रकाश वाहतो.

त्यात ओव्या नाहीत,

आत्मनाद घुमतो.

तेथे तत्त्वज्ञान नाही,

माणुसकीचं हृदय धडधडतं.

त्यांनी शस्त्र उचललं नाही—

पण असत्याच्या रणांगणात

समाजाला थांबवलं.

दैवतांच्या नावाखाली

भेदभाव करणाऱ्यांना

स्वतःचा चेहरा

आरशात पाहायला भाग पाडलं.

म्हणूनच—

ते योद्धा होते.

जगद्गुरू होते.

अन् काळाचे दीपस्तंभही.

आजही देहूचे घाट

चंद्रप्रकाशात चमकतात—

जणू लाटांवर

तुकारामांच्या पावलांची 

शांत, रेशमी छाया उमटते;

आणि कुठूनतरी

एक प्रसन्न स्वर पसरतो—

"शस्त्रांवर नव्हे,

सत्यावर विश्वास ठेवा.

मंदिरे किती उभारलीत यापेक्षा—

हृदयं किती विशाल केलीत हे महत्त्वाचं;

भजने किती म्हणता हा प्रश्न नाही—

न्याय किती करता हा खरा सवाल आहे."

तुकाराम…

ते केवळ संत नव्हते—

ते होते

मानवतेच्या इतिहासातील

पहिले नि:शस्त्र क्रांतिकारी योद्धा.

आणि म्हणूनच 

त्यांचं नाव आजही

गंगाजळासारखं—

पवित्र, प्रवाही, अनंत आणि 

प्रत्येक हृदयाला स्पर्श करणारं.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : २०/११/२०२५ वेळ : ०४:५०