लेख – गौरवाची वर्षपूर्ती

लेख – गौरवाची वर्षपूर्ती

३ ऑक्टोबर २०२४ रोजी मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा प्राप्त झाला. म्हणजेच, ३ ऑक्टोबर २०२५, हा महत्त्वपूर्ण टप्पा पूर्ण होत आहे. हा दिवस केवळ औपचारिक शाब्दिक सन्मानाचा नव्हे, तर प्रत्येक मराठी भाषिकाच्या हृदयात प्रकाश प्रज्वलित करणारी, आत्मविश्वास जागृत करणारी आणि भावी पिढ्यांसाठी मार्गदर्शक घटना आहे. हा गौरवाचा टप्पा आपल्या सांस्कृतिक, सामाजिक, बौद्धिक आणि भावनिक आयुष्याशी अविभाज्यरीत्या जोडलेला आहे. मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळाल्याचा परिणाम फक्त राजकीय स्तरावर नाही, तर प्रत्येक मराठी भाषिकाच्या मनात आत्मविश्वासाची ऊर्जा निर्माण झाली आहे.

अभिजात भाषा म्हणजे उच्च प्रतीची भाषा नसून, ती समाजाच्या विचारसरणीला समृद्ध करणारी, संशोधन, शिक्षण, साहित्य, विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि व्यावसायिक क्षेत्रांत आपली ओळख निर्माण करणारी माध्यमभाषा आहे. मराठी भाषेला हा दर्जा मिळाल्यामुळे शैक्षणिक संस्थांमध्ये, प्रशासनिक कार्यालयांमध्ये, व्यावसायिक क्षेत्रांमध्ये आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये तिचा वापर अधिक दृढपणे प्रोत्साहित होऊ लागला आहे. शाळा, महाविद्यालये, विद्यापीठे या ठिकाणी मराठीतील उच्च शिक्षण, संशोधन आणि व्यावसायिक संवादाला चालना मिळाली आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये आपली भाषा आत्मसात करण्याची प्रबळ इच्छा निर्माण झाली आहे, तसेच मातृभाषेत विचार मांडण्याची सर्जनशीलता, आत्मविश्वास आणि भाषा प्रेम जागृत झाले आहे.

मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळाल्यामुळे शासनाच्या धोरणांतही बदल होत आहेत. प्रशासकीय व्यवहार, कायदे, शासकीय सूचना, वृत्तपत्र, शैक्षणिक अभ्यासक्रम, डिजिटल माध्यमे आणि व्यावसायिक दस्तऐवज मराठीत अधिक प्रमाणात उपलब्ध होऊ लागले आहेत. हे सामाजिक समतोल निर्माण करणारे पाऊल आहे; कारण ग्रामीण, शहरी, शिक्षित आणि अल्पशिक्षित लोकांना त्यांचा अधिकार, माहिती आणि सेवा त्यांच्या मातृभाषेत मिळणे शक्य झाले आहे. भाषा केवळ संवादाचे साधन नसते, ती आपली ओळख, संस्कृती, इतिहास आणि मूल्ये जपते. मराठी अभिजात भाषा झाल्याने या ओळखीला अधिकाराची ताकद प्राप्त झाली आहे, समाजात समानतेला चालना मिळाली आहे आणि लोकांमध्ये भाषिक आत्म-सन्मान वाढला आहे.

साहित्यिक दृष्टिकोनातून ही बाब अत्यंत महत्त्वाची आहे. मराठीतील काव्य, कथा, नाट्य, गद्यसाहित्य, संशोधन साहित्य या सर्व क्षेत्रांत सर्जनशीलतेला अधिक वाव मिळाला आहे. लेखक, कवी, शास्त्रज्ञ, संशोधक आणि कलावंत यांना आपल्या विचारांची अभिव्यक्ती मातृभाषेत करण्याची स्वतंत्रता आणि मान्यता मिळाली आहे. याचा परिणाम केवळ आजच्या पिढीत नाही, तर भावी पिढ्यांमध्येही आपल्या संस्कृतीची जाणीव, मूल्यांची साक्ष आणि भाषा टिकून राहील.

मराठी अभिजात भाषा झाल्यामुळे आपण या भाषेच्या शुद्धतेची काळजी घेणे, शब्दसंपदा जपणे, परंपरा आणि संस्कृती संवर्धन करणे आणि नव्या तंत्रज्ञानासोबत तिचा प्रसार करणे ही जबाबदारी स्वीकारली पाहिजे. सोशल मीडिया, डिजिटल साहित्य, ब्लॉग, पॉडकास्ट, ई-पुस्तके, वेब सीरिज, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स व इतर नवउत्कृष्ट माध्यमांमध्ये मराठीचा प्रभाव वाढवणे, तिचा प्रसार करणे आणि तिचे स्वरूप आधुनिक काळाशी जुळवणे या बाबींना महत्त्व द्यावे लागेल.

मराठी भाषेचा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसार आणि परदेशातील मराठी समाजावर होणारा सकारात्मक प्रभावही लक्षात घ्यावा लागतो. यामुळे जागतिक स्तरावर मराठी शिक्षण, संशोधन, साहित्य प्रसार आणि संस्कृतीची ओळख वाढेल. परदेशातील मराठी समाजात मातृभाषेचा स्थान टिकवणे, बहुसांस्कृतिक संवाद व आदान-प्रदान वाढवणे आणि जागतिक स्तरावर मराठीचा आदर सुनिश्चित करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

व्यावसायिक, औद्योगिक आणि प्रशासनिक व्यवहारांमध्ये मराठीचा वापर वाढल्यामुळे कार्यक्षमता सुधारते, प्रशासनात पारदर्शकता येते आणि समाजातील समानतेला चालना मिळते. बँकिंग, उद्योग, प्रशासनिक कार्यालये व व्यावसायिक संवादांमध्ये मातृभाषेचा प्रभाव वाढल्याने प्रत्येक नागरिकासाठी लाभदायक वातावरण निर्माण होते.

भाषिक शुद्धता, शब्दसंपदा आणि परंपरेची जपणूक ही आणखी एक महत्त्वाची बाब आहे. शिक्षक, लेखक, विद्यार्थी आणि समाजसेवक यांची जबाबदारी मराठी अभिजात भाषा म्हणून अधिक वाढली आहे. मातृभाषेला सन्मान मिळाल्यामुळे लोकांचा आत्मविश्वास वाढला आहे. भावी पिढीत संस्कृती, परंपरा आणि भाषेप्रती प्रेम वृद्धिंगत होत आहे.

शैक्षणिक धोरणे आणि अभ्यासक्रमात सुधारणा करून मराठीतील उच्च शिक्षण, संशोधन व अभ्यासक्रम विकासाला चालना देणे आवश्यक आहे. विद्यार्थ्यांना आकर्षित करण्यासाठी नव्या पिढीसाठी उपयुक्त अभ्यासक्रम आणि शिक्षणसाधने तयार केली पाहिजेत.

सामाजिक समता आणि लोकाभिमुख लाभ यावरही भर दिला पाहिजे. ग्रामीण, शहरी, शिक्षित आणि अल्पशिक्षित वर्गासाठी माहिती, अधिकार आणि सेवा मातृभाषेत मिळणे समाजातील समानतेसाठी उपयुक्त ठरते.

सांस्कृतिक समृद्धी, कलात्मक योगदान आणि नवसर्जनशीलतेला वाव देणेही आवश्यक आहे. मराठी अभिजात भाषा झाल्यामुळे नाट्य, चित्रपट, संगीत, काव्य, कथा, गद्यसाहित्य, संशोधन साहित्य यांमध्ये सर्जनशीलता वाढली आहे, त्यामुळे सांस्कृतिक परंपरा जपणे आणि नवसर्जनशीलतेला वाव देणे यामुळे मराठीची ओळख अधिक सशक्त होत आहे.

मराठी भाषेत विज्ञान, तंत्रज्ञान, संगणक, डेटा सायन्स, आरोग्य व तंत्रज्ञानातील शब्दसंपदा विकसित करणे, नव्या शोध व संशोधनासाठी मराठीत संवाद सुलभ करणे आणि डिजिटल माध्यमांवर जागतिक स्तरावर प्रभाव वाढवणे यावर लक्ष केंद्रीत करणे गरजेचे आहे. तसेच, डिजिटल माध्यमांवर मराठीचा जागतिक स्तरावर प्रभाव वाढवणे, ब्लॉग, पॉडकास्ट, वेब सीरिज आणि ई-पुस्तकांमध्ये तिचा प्रसार करणे आवश्यक आहे.

भाषा संरक्षण, संवर्धन धोरणे, बालवाड्या व शाळांमधील धोरणात्मक उपक्रम, बहुभाषिक समाजातील मराठीचे स्थान टिकवणे, आंतरराष्ट्रीय साहित्यसंबंधी आदान-प्रदान, आर्थिक व रोजगारक्षेत्रातील मराठीचा प्रभाव, पर्यावरण व समाजसेवेत वापर आणि नवसर्जनशीलतेसाठी प्रोत्साहन या सर्व बाबींवर काम केले पाहिजे.

एक वर्षाचा हा कालखंड फक्त उत्सवाचा नव्हता, तर चिंतनाचा, आत्ममूल्यांकनाचा, सामाजिक समतोल, व्यावसायिक व तांत्रिक संधी आणि भावी वाटचालीचा देखील होता. मराठीला अभिजात दर्जा मिळाल्याने मिळालेले अधिकार, सामाजिक प्रतिष्ठा, शैक्षणिक प्रगती, व्यावसायिक व तांत्रिक संधी यांचा योग्य उपयोग करून आपण सक्षम, संस्कारयुक्त, सर्जनशील आणि जागरूक समाज घडवू शकतो. ही फक्त भाषेची सन्मानाची गोष्ट नाही, तर प्रत्येक मराठी भाषिकाच्या हृदयात, मनात आणि जीवनात एक नवा प्रकाश प्रज्वलित करणारी, आपल्याला एक नवीन ओळख देणारी, आत्मविश्वास जागृत करणारी आणि भावी पिढ्यांसाठी मार्गदर्शक ठरणारी घटना आहे.

मराठी अभिजात भाषा झाल्यामुळे आपण आपल्या भाषेच्या गौरवाची जाणीव ठेवत, तिच्या मूल्यांची जोपासना करत, तिच्या व्याप्तीला अधिक रुंदी देत, तिचा प्रसार करून एक समृद्ध सामाजिक, सांस्कृतिक, शैक्षणिक आणि बौद्धिक संस्कृती निर्माण करू शकतो. ही केवळ राजकीय किंवा औपचारिक सन्मानाची गोष्ट नाही, तर प्रत्येक मराठी भाषिकाच्या हृदयात, मनात आणि जीवनात एक नवा प्रकाश प्रज्वलित करणारी घटना आहे. मराठी ही केवळ भाषा नाही, तर आपली अस्मिता आहे; अभिजात दर्ज्यामुळे ही अस्मिता आता अधिक तेजस्वी झाली आहे.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : ०३/१०/२०२५ वेळ : ०६:१२