लेख – चंद्रघंटा देवी

शारदीय नवरात्र : आत्मशक्तीच्या नऊ पायऱ्या

(नऊ भागांची मालिका)

लेख – ३

चंद्रघंटा देवी

नवरात्राचा तिसरा दिवस आल्यानंतर भक्तांच्या हृदयात साहस, उग्रतेतील संतुलन आणि आत्मविश्वास यांची गाढ अनुभूती रुजते. या दिवशी पूजल्या जाणाऱ्या चंद्रघंटा देवीचे स्वरूप अद्वितीय तेज, निर्भयता आणि करुणेच्या संगमाचे प्रतीक आहे. तिच्या कपाळावर अर्धचंद्राची मोहक घंटा असून, त्यामुळे ती चंद्रघंटा म्हणून ओळखली जाते. सौम्य रूपात करुणा, तर उग्र रूपात असुरांचा संहार – या दोन टोकांच्या शक्तींचा संगम तिच्यात प्रकट होतो. तिच्या दर्शनाने भक्तांच्या अंतःकरणातली भीती नाहीशी होते, आत्मबल जागृत होते आणि जीवनातील अडचणींशी सामना करण्याची जिद्द मिळते.

पुराणकथांनुसार, पार्वतीचा महादेवाशी विवाह होत असताना महादेव भीषण रूपात प्रकटले. त्यांच्या जटांचा केसांचा पसारा, भस्मलेपित शरीर, गळ्यातील नाग आणि भयंकर गण पाहून उपस्थितांना भय वाटले. तेव्हा पार्वतीने चंद्रघंटा रूप धारण केले. देवीच्या तेजोमय छटांनी महादेव शांत झाले आणि विवाह मंगलमय रीतीने संपन्न झाला. या आख्यायिकेतून हे स्पष्ट होते की उग्र रूपदेखील जगाच्या संतुलनासाठी आवश्यक आहे, पण त्यात करुणा, भक्तिप्रवणता आणि नियंत्रित सामर्थ्य यांचा समावेश असतो.

चंद्रघंटा देवीचे रूप दहा भुजांनी सजलेले आहे. प्रत्येक हातात शस्त्र, वाघावर आरूढ मुद्रा, गडद रंगाची छटा – या सर्व गोष्टी भक्तांच्या अंतःकरणात निर्भयतेचा संदेश देतात. कपाळावरील घंटानाद असुरांचा थरकाप उडवतो, तर भक्तांच्या हृदयात धैर्य, आशा आणि उमेद फुलवतो. तिच्या तेजस्वी दृष्टितून अडथळ्यांना पार करायची शक्ती अनुभवली जाते आणि भक्ताला समजते की जीवनातील संकटांवर विजय मिळवण्यासाठी संयम आणि धैर्य आवश्यक आहे.

योगशास्त्रानुसार चंद्रघंटा देवी मणिपूर चक्राची अधिष्ठात्री आहे. या चक्राच्या जागृतीने जीवनात साहस, सकारात्मकता, स्थैर्य आणि मानसिक ताकद निर्माण होते. साधकाच्या साधनेतील हा महत्त्वाचा टप्पा असून, तिची उपासना केल्याने नकारात्मक विचार दूर होतात, भीती कमी होते आणि मनोबल अढळ राहते.

पूजनात घंटानाद व मंत्रजप यांना विशेष महत्त्व आहे. “ॐ देवी चंद्रघंटायै नमः” या मंत्रजपाने वातावरण पवित्र होते. मूर्तीला फुलांच्या माळा, सुगंधी धूप आणि गोड नैवेद्य अर्पण केले जाते. घंटानादाचे प्रतिध्वनी जणू भयाच्या काळोखाला भेदून प्रकाशाचा मार्ग दाखवतात. भक्ताच्या मनाला शांतता आणि आत्मविश्वासाचा अनुभव होतो.

चंद्रघंटा आपल्याला शिकवते की धैर्य आणि करुणा हे जीवनाचे दोन अविभाज्य घटक आहेत. रणांगणावर सैनिक शत्रूशी जिवाची बाजी लावून लढतो, डॉक्टर प्राण वाचवण्यासाठी अथक प्रयत्न करतो, खेळाडू पराभवानंतर पुन्हा मैदानात उतरतो आणि आपत्तीच्या वेळी स्वयंसेवक इतरांचे जीवन वाचवण्यासाठी स्वतःचा जीव धोक्यात घालतो – या सर्वांत चंद्रघंटा देवीची प्रेरणा दिसते.

आजच्या धकाधकीच्या आणि तणावग्रस्त युगात, जिथे स्पर्धा, चिंता आणि अनिश्चिततेचे सावट सतत मनावर येते, तिथे चंद्रघंटेचे स्मरण आत्मविश्वासाचा दीप प्रज्वलित करते. तिच्या कृपेने भक्ताच्या मनातील भीती दूर होते, अंतःकरणात निर्भयतेचा सूर्य उगवतो आणि जीवनातील अडचणींशी धैर्याने सामना करण्याची उमेद मिळते.

भारतभर चंद्रघंटा देवीचे पूजन विविध पद्धतींनी केले जाते. उत्तर भारतात घंटानाद व मंत्रजपाच्या गजरात आरती होते, महाराष्ट्रात घराघरात आरास सजवली जाते, गुजरातमध्ये गरब्याच्या तालावर भक्त नृत्यात तल्लीन होतात, तर बंगालमध्ये दुर्गोत्सवात तिच्या अद्भुत रूपाचे विशेष पूजन केले जाते. विविधतेतून स्पष्ट होते की देवीशक्ती सर्वत्र व्यापलेली आहे आणि प्रत्येक भक्त तिच्या कृपेने आध्यात्मिक उन्नती अनुभवतो.

चंद्रघंटा देवीची उपासना केवळ पूजाविधी नसून भक्ताच्या अंतःकरणातील धैर्य, संयम आणि आत्मविश्वासाची प्रेरणा आहे. तिच्या चरणी नतमस्तक होत भक्त प्रतिज्ञा करतो – “मी भीतीसमोर झुकणार नाही, अडचणींसमोर हार मानणार नाही, सत्याच्या मार्गावर धैर्याने चालत राहीन आणि करुणेच्या मार्गाने इतरांच्या जीवनात प्रकाश पसरवीन.”

या दिवशी साधकाला उग्रतेतील सौम्यता आणि साहसाची जाणीव अनुभवायला मिळते. चंद्रघंटा देवी केवळ उग्र शक्ति नाही, तर जीवनातील प्रत्येक संघर्षावर विजय मिळवण्यासाठी आत्मबल जागृत करण्याची प्रेरणा आहे. तिच्या स्मरणाने नवरात्राचा तिसरा दिवस प्रत्येक हृदयात निर्भयतेचा, साहसाचा आणि करुणेचा दीप प्रज्वलित करतो.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक : १३/०९/२०२५ वेळ : १४:०४