लेख – कामगार चळवळीचे ज्येष्ठ नेते कॉम्रेड मारुती आबा पाटील

लेख – कामगार चळवळीचे ज्येष्ठ नेते कॉम्रेड मारुती आबा पाटील

कॉम्रेड मारुती आबा पाटील हे महाराष्ट्रातील कामगार चळवळीतील एक अद्वितीय व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांच्या नेतृत्वाखाली “सर्व श्रमिक संघ महाराष्ट्र राज्य” या संघटनेने कामगारांच्या हक्कांसाठी सातत्याने आवाज उठवला. ही संघटना १९७० च्या दशकात स्थापन झाली, जेव्हा महाराष्ट्रातील कामगार वर्ग अनेक सामाजिक व आर्थिक अडचणींमध्ये अडकला होता. पाटील यांनी या संघटनेच्या माध्यमातून तळागाळातील कामगारांना संघटित करून न्याय मिळवून देण्याचा प्रयत्न केला आणि संघटनेचा इतिहास कामगार अधिकारांसाठीच्या संघर्षाने भरलेला आहे.

कॉम्रेड पाटील यांनी सुरुवातीपासूनच वाळू उपसा कामगार, रोलिंग मिल कामगार, कोतवाल, वनकामगार, ऊसतोड कामगार, अंगणवाडी कर्मचारी, आशा कर्मचारी आणि शासनाच्या बांधकाम विभागातील कर्मचाऱ्यांना संघटित केले. अंदाजे १५०० हून अधिक कामगार त्यांच्या प्रयत्नांतून संघटित झाले, ज्यामध्ये शेकडो कर्मचाऱ्यांना कायमस्वरूपी नोकरी मिळाली. त्यांच्या नेतृत्वामुळे कामगार वर्गाला सामाजिक ओळख आणि आर्थिक सुरक्षा मिळाली.

संघटनात्मक कामकाजात त्यांनी अनेक अडचणींवर मात केली. स्थानिक प्रशासन, शासकीय अधिकारी आणि विरोधकांच्या दबावासमोरही त्यांनी एक तटस्थ, परंतु ठाम भूमिका घेतली. त्यांनी राजकीय हस्तक्षेप, स्थानिक गटबाजी आणि विरोधकांच्या अडचणींचा सामना करत कामगारांसाठी ठोस निर्णय घेतले. या संघर्षातून त्यांची धैर्यशीलता आणि नेतृत्वाची गुणवत्ता स्पष्ट झाली, ज्यामुळे कामगार संघटना ठोस पद्धतीने कार्य करू शकली आणि विरोधकांनाही सामोरे जाण्याची क्षमता निर्माण झाली.

कॉम्रेड पाटील यांचे वैयक्तिक जीवनही प्रेरणादायी होते. त्यांनी नेहमी साधेपणा, संयम आणि समर्पणाचे मूल्य जपले. कोणत्याही वैयक्तिक लाभाशिवाय, समाज आणि कामगारांसाठी त्यांनी आपले जीवन अर्पण केले. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वातील साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि न्यायप्रियता हे गुण कार्यकर्त्यांना आणि संघटनांना सातत्याने प्रेरित करत राहिले.

अंगणवाडी व आशा कर्मचाऱ्यांसाठी त्यांनी विशेष प्रयत्न केले. सेवा शर्ती सुधारणे, वेतनवाढ सुनिश्चित करणे आणि सामाजिक ओळख मिळवून देणे हे त्यांचे मुख्य उद्दिष्ट होते. त्यांनी मंत्रालयात जाऊन प्रत्यक्ष संबंधित मंत्री, अधिकारी यांच्यासोबत संवाद साधून कामगारांसाठी सकारात्मक निर्णय घेण्यासाठी चर्चा केली. यामुळे या कर्मचाऱ्यांचे पगार नियमित राहिले आणि सेवा शर्ती सुधारण्यात मोठा बदल झाला.

कोरोना महामारीच्या काळात त्यांनी वयोमानाचा विचार न करता कामगारांसाठी सक्रिय भूमिका बजावली. त्यांनी शासकीय कार्यालयांना भेट दिली, समस्या नोंदवल्या आणि कर्मचाऱ्यांसाठी आवश्यक मदत सुनिश्चित केली. या काळात त्यांच्या प्रयत्नांमुळे कामगारांनी संकटाचा सामना यशस्वीरित्या केला, ज्यामुळे त्यांच्या नेतृत्वाची खरी छटा स्पष्ट झाली.

कॉम्रेड पाटील यांचे नेतृत्व फक्त संघटनात्मक नव्हते, तर ते मानसिक दृष्ट्या देखील अत्यंत सक्षम होते. त्यांनी कामगार चळवळीतील तणाव, राजकीय अडचणी आणि विरोधकांच्या संघर्षात संयम राखला. त्यांच्या कार्यपद्धतीत ‘साधेपणा आणि अखंडता’ हे तत्त्व कायम होते. यामुळे कामगार वर्गात त्यांच्यावर प्रगाढ विश्वास निर्माण झाला आणि संघटनेतील पिढ्या त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली प्रेरित राहिल्या.

ग्रामीण भागातील कामगारांचे जीवनमान सुधारण्यासही त्यांचा मोठा वाटा होता. कोतवाल, वनकामगार, ऊसतोड कामगार यांसारख्या कामगारांना स्थिर नोकरी मिळवून देणे, हक्कांबाबत जागरूकता वाढवणे आणि आर्थिक सुरक्षा सुनिश्चित करणे हे त्यांच्या कार्याचे ठळक परिणाम ठरले. त्यांचे नेतृत्व या कामगार वर्गासाठी मार्गदर्शक ठरले आणि त्यांच्या प्रयत्नांमुळे कामगारांनी समाजात आपली उपस्थिती ठामपणे निर्माण केली.

कॉम्रेड पाटील यांचा प्रभाव फक्त महाराष्ट्रापुरता मर्यादित नव्हता; त्यांच्या कार्यपद्धतीने इतर राज्यांतील कामगार संघटनांनाही मार्गदर्शन मिळाले. विविध प्रशिक्षण कार्यक्रमांमध्ये आणि मार्गदर्शन बैठका आयोजित करून त्यांनी कामगार चळवळीतील नव्या पिढीला नेतृत्व शिकवले. त्यांच्या अनुभवातून अनेक संघटना सक्षम झाल्या आणि कामगार वर्गाची सामाजिक व आर्थिक जागरूकता वाढली. आज कॉम्रेड मारुती आबा पाटील यांचे निधन फक्त संघटनेसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण कामगार चळवळीसाठी मोठे नुकसान आहे. त्यांच्या अनुभवाचा, साहसाचा आणि नेतृत्वाचा वारसा पुढील पिढ्यांसाठी प्रेरणास्त्रोत राहील.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक :११/०९/२०२५ वेळ : १३:०५