लेख - मुलांचे आरोग्य : MAHA अहवालाची शिकवण आणि भारतासाठी त्याची उपयुक्तता
"जे आज आपण पेरतो, तेच उद्या उगवते."
मग मुलांच्या आरोग्याच्या बाबतीत आपण काय पेरतो आहोत?
अमेरिकेतील Make America Healthy Again (MAHA) आयोगाने प्रसिद्ध केलेला अहवाल पाहून हे प्रश्न मनात उमटतात. ताज्या निरीक्षणांनुसार, तिथल्या मुलांमध्ये मधुमेह, स्थूलपणा, मानसिक आजार, अॅलर्जी आणि ऑटिझम झपाट्याने वाढत आहेत. हे चित्र भले अमेरिकेचे असो, पण आपल्यासाठी ते एक चेतावणी आहे.
भारतातही हीच संकटाची चाहूल लागलेली आहे – आणि वेळीच पावले उचलली नाहीत, तर ती महाभयंकर ठरू शकते.
भारतातील आरोग्यस्थिती : वाढती चिंता
-
स्थूलपणा व मधुमेह: ICMR (२०२२) अहवालानुसार १४.४% भारतीय मुले जास्त वजनाची; टाइप-२ मधुमेह किशोरवयीनांमध्ये आक्राळविक्राळ रूप घेत आहे.
-
मानसिक ताण: युनिसेफच्या २०२१ च्या अहवालात, प्रत्येक सातव्या भारतीय किशोराला मानसिक तणाव, एकाकीपणा, व्यसनाधीनता अशा समस्या.
-
न्यूरोविकसनात्मक विकार: अस्थमा, अॅलर्जिक विकार, ऑटिझम यांचे प्रमाण झपाट्याने वाढते आहे.
-
रासायनिक प्रदूषण: कीटकनाशके, प्लास्टिक, प्रदूषण यांचा मेंदूच्या आणि हार्मोनल विकासावर घातक परिणाम.
आरोग्य ढासळण्याची प्रमुख कारणे
-
प्रक्रियायुक्त अन्न: साखर, मीठ, कृत्रिम रंग-रसायने – मुलांचे पोषण, रोगप्रतिकारशक्ती, वागणूक आणि बुद्धिमत्ता यांवर विपरित परिणाम.
-
रासायनिक घातकता: अन्नातील प्लास्टिक, शेतातील कीटकनाशके आणि पर्यावरणीय प्रदूषण शरीराच्या नैसर्गिक संतुलनात अडथळा.
-
डिजिटल जीवनशैली: स्क्रीनसमोरील वेळ वाढल्यामुळे व्यायाम नाही, झोप अपुरी, सामाजिक संवाद कमी.
-
औषधांचा अतिवापर: प्रतिजैविके, स्टेरॉईड्स यांचा अतिरेक पचनक्रिया आणि नैसर्गिक प्रतिकारशक्ती नष्ट करतो.
भारताचे पारंपरिक आरोग्यदायित्व
भारतीय संस्कृतीत आरोग्याला “नैसर्गिक जीवनशैली” म्हणून वागणूक मिळाली आहे:
-
हळदीचे दूध, आयुर्वेद, सात्विक आहार: रोगप्रतिकारशक्ती आणि मानसिक शांततेचा मूलाधार.
-
योग, प्राणायाम: तणाव कमी, झोप सुधारणा, आत्मविश्वास वृद्धिंगत.
-
जीवनशैली शिस्त: वेळेवर झोपणं, लवकर उठणं, घरात तयार अन्न – हे जैविक घड्याळ आणि पचनसंस्थेला अनुरूप.
प्रेरणादायी आंतरराष्ट्रीय उदाहरणे
-
फिनलंड: शालेय बागकाम, मैदानी खेळ बंधनकारक; रासायनिक अन्नावर बंदी.
-
जपान: ताजं, ऋतुपरत्वे अन्न; साखर व प्रक्रिया अन्नावर नियंत्रण.
उपाययोजना :
राष्ट्रीय स्तरावर:
-
प्रक्रियायुक्त अन्नावर कर / निर्बंध.
-
अन्न लेबलिंग अनिवार्य – साखर, मीठ, कृत्रिम घटकांची स्पष्ट माहिती.
-
डॉक्टरांना औषधनिर्देशनासाठी मार्गदर्शक तत्वे.
-
पोषण व नैसर्गिक संगोपनावर जनजागृती.
शाळा स्तरावर:
-
दररोज योग, प्राणायाम व ध्यान.
-
मानसिक आरोग्याचा अभ्यासक्रम.
-
सेंद्रिय बागकाम, स्वयंपाकाचे सत्र.
-
डिजिटल विश्रांती आणि मैदानी खेळ प्रोत्साहन.
पालक आणि समाज:
-
एकत्र जेवण, घरगुती संवाद – मानसिक आरोग्याचे बळ.
-
टिफिनमध्ये पौष्टिक पदार्थ; स्क्रीन टाइम मर्यादित.
-
वडीलधाऱ्यांचा सहवास – संस्कार आणि समज वृद्धिंगत.
मुंबईचा १० वर्षांचा आरव सतत सर्दी, अॅलर्जी आणि लठ्ठपणामुळे त्रस्त होता. त्याच्या कुटुंबाने स्क्रीन टाइम कमी केला, घरचं अन्न सुरु केलं, योग सुरू केला. सहा महिन्यांत त्याचं वजन ४ किलोने कमी झालं, तो आनंदी आणि शांत झाला.
MAHA अहवालातले प्रश्न अमेरिकेचे असले तरी उत्तर मात्र भारतातही शोधावे लागेल. आपण जर अजूनही गाफील राहिलो, तर पुढील पिढी रुग्ण, तणावग्रस्त आणि मानसिकदृष्ट्या दुर्बल होईल. समाजाची एकत्रित कृती, जागरूक पालकत्व आणि भारतीय मूल्यांचा पुनरुज्जीवन हाच आपल्या मुलांचे उज्वल भविष्य सुरक्षित करणारा मंत्र आहे.
©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई
दिनांक : २३/०५/२०२५ वेळ : २०:५२
Post a Comment