मुलींना सक्षम करण्यासाठी मोहीम

 

मुलींचे हास्य प्रत्येक घर-अंगणाचे सौंदर्य आहे. त्यांच्याशिवाय कोणतेही कुटुंब प्रथा आणि सणांच्या इंद्रधनुष्याचा आनंद घेऊ शकत नाही. असे असूनही, अनेक प्रथा आणि बंधने स्त्रियांसाठी  बनली आहेत. जाणूनबुजून किंवा नकळत त्यांना विषमता आणि दुर्लक्षाची वागणूक मिळाली. केवळ स्वत:च्याच नव्हे तर अनोळखी व्यक्तींनाही सांभाळण्याची जबाबदारी स्वीकारणाऱ्या मुली प्रत्येक आघाडीवर कठीण प्रसंगांना तोंड देत आहेत. आपल्या सामाजिक वातावरणात मुलींचा जीवनसंघर्ष गर्भापासूनच सुरू होतो, असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. मुलींच्या जीवनाशी संबंधित समस्या आणि परिस्थितींबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि मुलींच्या भावना समजून घेण्याची संवेदनशीलता वाढवण्यासाठी 'राष्ट्रीय बालिका दिन' साजरा केला जातो. २००८ मध्ये महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाने 'बेटी बचाओ, बेटी पढाओ' मोहिमेचा एक भाग म्हणून याची सुरुवात केली होती. भारतीय समाजातील मुलींसमोरील आव्हाने सोडवण्याच्या आणि लैंगिक समानतेला प्रोत्साहन देण्याच्या उद्देशाने राबवलेली ही मोहीम खरोखरच प्रभावी ठरली आहे. हा दिवस मुलींसमोरील आव्हाने आणि त्यांच्या हक्कांच्या संरक्षणाबाबत जनजागृती करणार आहे. हे व्यावहारिक आणि भावनिक पैलूंवर सहकार्याचा संदेश देते, मुलगा आणि मुलगी यांच्यातील भेदभाव दूर करते आणि मुलींना पुढे जाण्याची संधी देते. जीवनाच्या या पैलूंमध्ये आता बदल दिसून येत आहेत हे आनंददायी आहे. मुलीचा सन्मान करण्याचा विचार कुटुंबातच नाही तर समाजातही वाढला आहे. सामान्य लोकांच्या बदलत्या मानसिकतेमुळे मुलींसाठी घरापासून कामाच्या ठिकाणापर्यंत नवीन वातावरण निर्माण झाले आहे. खरंतर आपले पितृसत्ताक वातावरण, सामाजिक परंपरा आणि कौटुंबिक रचनेचे निश्चित मापदंड यामुळे मुली केवळ त्यांच्या जन्मजात मानवी हक्कांचा उपभोग घेण्यातच नाही तर त्यांच्या घटनात्मक अधिकारांचा उपभोग घेण्यातही मागे पडल्या आहेत. बालविवाह, लहान वयात घरगुती जबाबदाऱ्या स्वीकारणे, किशोरवयीन गर्भधारणा, शिक्षणापासून वंचित राहणे आणि त्यांचे आरोग्य सांभाळणे अशा अनेक आघाड्यांवर मुलींना कठीण प्रसंगांना सामोरे जावे लागते. अशा परिस्थितीत मुलींचे स्वागत करण्याचा उत्स्फूर्त घटनाक्रम कुटुंबातील बदलत्या वातावरणाचे प्रतिबिंब आहे. मुलींबद्दल प्रेम आणि आपुलकी दोन्ही वाढले आहे. त्यांच्याबद्दल आदर आणि स्वीकृती संबंधित वागणुकीतील बदल जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात सकारात्मक बदल घडवून आणत आहेत.  

मुलीला जगात आणण्याच्या विचारात सर्वात मोठा बदल झाला आहे. मुलीच्या जन्मावर दु:ख व्यक्त करण्याऐवजी तिच्या भविष्याची स्वप्नेही रंगू लागली आहेत. एकेकाळी मुलींबाबत कठोर वृत्ती बाळगणाऱ्या समाजात आता मुली दत्तक घेणारी कुटुंबे वाढत आहेत. हळुहळू पण निश्चितच, सामाजिक वातावरणात मुलगा-मुलगी हा भेदभाव संपत चालला आहे. 'जेंडर बायस्ड' विचारसरणीचे जडत्व संपुष्टात आल्याने मुलींसोबतचे भावनिक नातेही घट्ट होत आहे. कौटुंबिक वातावरणात, त्यांच्यासाठी स्वतंत्र अस्तित्व निर्माण करण्यासाठी आणि पुढे जाण्याचे मार्ग खुले होत आहेत. सामाजिक वातावरणात त्यांना स्वीकारण्याची भावना निर्माण झाली आहे. त्यामुळेच कर्तव्याच्या वाटेवर पाऊल टाकून तंत्रज्ञान आणि अवकाशाच्या जगापर्यंत मुलींची प्रभावी उपस्थिती दिसू लागली आहे. मुलींच्या सक्षमीकरणाच्या या दिवसाचा उद्देश देशाच्या अर्ध्या लोकसंख्येच्या भविष्यासाठी एक चांगला पाया तयार करणे आहे. प्रत्येक व्यक्ती, प्रत्येक कुटुंब आणि संपूर्ण व्यवस्था अशा समाजाच्या उभारणीचा पाया घालण्यासाठी प्रयत्नशील असते ज्यामध्ये मुलींना त्यांच्या क्षमतेनुसार समान संधी, सन्मान, सुरक्षितता आणि भरपूर संधी मिळू शकतील. सर्वसमावेशक भविष्यासाठी प्रयत्नांना पुढे नेणारी ही मोहीम मुलींचे जीवन प्रत्येक बाबतीत बळकट करणारी आहे. मुलींचे मनोबल वाढवून, त्यांना सुशिक्षित, यशस्वी आणि सशक्त व्यक्तिमत्त्व असलेले जागरूक नागरिक बनण्याचे वातावरण निर्माण करत आहे.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : २४/०१/२०२४ वेळ ०१२१