पुनर्जागरणाचा अमृतकाळ

संपूर्ण भारत राममय झाले आहे. जंबुद्वीप राम भक्तीत दंगले आहे. अयोध्येतही पूर्ण तयारी झाली आहे. प्रभू श्रीरामाच्या अभिषेक विधीला सुरुवात झाली असून २२ जानेवारीला पूर्ण होणार आहे. शरयूचा काठ मंत्रोच्चारणाच्या ध्वनीने गुंजत आहे. प्राणप्रतिष्ठेच्या अंतिम विधीला पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांची मान्यवर उपस्थिती राहणार आहे. १२१ आचार्यांचा समूह वैदिक परंपरेनुसार कर्मकांडात गुंतलेला आहे. जिथे ३१ वर्षांपूर्वी वादग्रस्त वास्तू उभी होती, त्याच ठिकाणी आज भव्य राम मंदिर उभारले जात आहे. सांस्कृतिक राष्ट्रवादाच्या पुनर्जागरणाचा हा काळ आहे. १९९० साली रामभक्तांची अशीच लाट आली होती. १९९२ सालीही देशभरातील वातावरणात रामनामाचा सुर होता. आता तीच भक्ती पुन्हा दिसून येत आहे, पण इतक्या वर्षात बरेच काही बदलले आहे. तेव्हा अयोध्या हिंसक संघर्षाचे प्रतीक बनली होती. परस्परांमध्ये बंधुभावाची भिंत उभी राहिली होती. अयोध्येतील शरयूचे पाणी लाल झाले होते. पण आता वातावरण पूर्णपणे वेगळे आहे. कुठेही तणाव नाही. शरयूचे पाणी शांत आहे. वातावरणात फक्त भक्ती आहे. हिंदूंसोबतच मोठ्या संख्येने मुस्लिमही रामासाठी भेटवस्तू पाठवत आहेत. कोणी पादुका बनवत आहे. कोणी पायी चालत अयोध्येला पोहोचत आहे. ज्यांना जाता येत नाही ते आपापल्या भागात होणाऱ्या कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होत आहेत. बाबरी वास्तूची भूमिका मांडणारे वकील इक्बाल अन्सारी यांना निमंत्रण मिळाले आहे. राम मंदिराच्या उभारणीविरोधात आयुष्यभर कोर्टात खटले लढणारेही राम मंदिराच्या उद्घाटनाला आनंदाने उपस्थित राहाणार आहेत. हा मोठा सांस्कृतिक-सामाजिक बदल आहे. अयोध्या हे बंधुभाव, परस्पर सौहार्द आणि भक्तीच्या विजयाचे प्रतीक बनत आहे.  

सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार अयोध्येत भव्य राम मंदिर बांधले जात आहे, हे खरे आहे. मंदिराचे बांधकाम श्री रामजन्मभूमी तीर्थ क्षेत्र ट्रस्ट करत आहे. रामभक्तांच्या देणगीतून मंदिर उभारले जात आहे. यात सरकारची भूमिका केवळ व्यवस्थेची आहे. अयोध्येत केवळ राम मंदिर बांधले जात नाही, तर संपूर्ण अयोध्येचा कायापालट झाला आहे, हे लक्षात घेण्यासारखे आहे. अयोध्येचे राजेशाही रूप, प्रभूंच्या राजधानीचे रूप पुन्हा परत आले आहे. याचे श्रेय सरकारलाच जाईल. पाचशे वर्षांनंतर प्रभू पुन्हा भव्य मंदिरात विराजमान होणार, याचा आनंद भाविकांमध्ये आहे. या बदलाचे श्रेय पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या केंद्र सरकारला आणि उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांच्या कारभारालाही द्यायला हवे.

अयोध्येत राममंदिराची उभारणी, प्रभूंचा अभिषेक हा केवळ धार्मिक मुद्दा नाही, तर अयोध्या आता गुलामगिरीतून मुक्ती, सनातनची पुनर्स्थापना आणि सांस्कृतिक राष्ट्रवादाच्या पुनर्जागरणाचे प्रतीक बनली आहे. नरेंद्र मोदी यांचे सरकार गेल्या दहा वर्षांत 'सबका साथ सबका विकास' या दिशेने काम करत आहेत. पण मोदींनी आपल्या कृतीतून आणि वर्तनातून आपल्याला सनातन संस्कृती आणि भारताच्या वैभवशाली वारशाचा अभिमान बाळगायला शिकवले आहे. पूर्वीची सरकारे, त्यांचे मंत्री आणि नेते धर्मावर बोलायला घाबरत असत. ते मंदिरात जाण्यास टाळाटाळ करायचे, पण मोदींनी आपली श्रद्धा लपवली नाही. सनातन धर्मात महत्त्व असलेल्या प्रत्येक ठिकाणी ते गेले. उत्तर ते दक्षिण आणि पूर्व ते पश्चिम सर्व ऐतिहासिक मठ आणि मंदिरांचे पुनरुज्जीवन सुरू केले. अयोध्येत प्रभू श्रीराम मंदिरासाठी पाचशे वर्षांपासून प्रयत्न सुरू होते. १९४९ पासून अयोध्या हे राजकारणाचे केंद्र बनले होते. त्यामुळे सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयानंतर राम मंदिर उभारणी हा मोठा मुद्दा बनला आणि अयोध्या या सांस्कृतिक राष्ट्रवादाचे प्रतीक बनली.

पंतप्रधान नरेंद्र मोदीं केवळ श्रद्धेबद्दल बोलले नाहीत. आर्थिक प्रगतीशी नाळ जोडली. हे मॉडेल असे आहे की, अयशस्वी होण्याची शक्यता नाही. पाच वर्षांपूर्वी अयोध्येत काय होते? प्रभू तंबूत होते. हनुमान गढी, सीता रसोई, कनक भवन, काही जुनी मंदिरे, आखाडा आश्रम आणि शरयूचे जुने जीर्ण घाट. अयोध्येला जाण्यासाठी फक्त तीन-चार ट्रेन किंवा बस सेवा होत्या. पण आता अयोध्या बदलली आहे. जुन्या अरुंद रस्त्यांच्या जागी रुंद रस्ता आहे. अयोध्या महामार्गाला जोडलेले आहे. तेथे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे. आंतरराष्ट्रीय दर्जाच्या सुविधा असलेले हे रेल्वे स्थानक आहे. चौका चौकांचा रंग बदलला आहे. रस्त्यालगतची सर्व दुकाने एकसमान झाली आहेत. भाविकांना चालण्यासाठी पदपथ आहे. शरयूचा घाट चमचमतोय. शरयूमध्ये सौरऊर्जेवर रोषणाई सुरू आहे. संपूर्ण अयोध्या उजळून निघाली आहे. येत्या काही वर्षांत अयोध्येची अर्थव्यवस्था एक लाख कोटींची होईल आणि आजही परिस्थिती तशीच आहे, असा दावा योगी आदित्यनाथ यांनी केला आहे. हा आकडा मोठा वाटत नाही. अयोध्येला जाणाऱ्या भाविकांची संख्या वाढली तर दुकानदारांचे उत्पन्न वाढेल. हजारो लोकांना रोजगार मिळेल आणि अयोध्येसह संपूर्ण राज्यामध्ये समृद्धी आपोआप वाढीस लागेल.

हे सर्व काही कल्पनाचित्र नाही. नरेंद्र मोदी यांच्या कारकिर्दीत देशातील नऊ मोठ्या मंदिरांचे पुनरुज्जीवन करण्यात आले आहे. काशी विश्वनाथ कॉरिडॉर बांधण्यात आला. त्याच्या बांधकामामुळे तिथे येणाऱ्या पर्यटकांच्या संख्येत कमालीची वाढ झाली. २०२१ मध्ये नूतनीकरणानंतर, एका वर्षात ७ कोटींहून अधिक लोकांनी काशीला भेट दिली. एका वर्षात काशी विश्वनाथला देणगी पाचशे टक्क्यांनी वाढून १०० कोटी रुपये झाली. फुलांचा व्यवसाय चाळीस टक्क्यांनी वाढला. पर्यटन मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार २०२२ मध्ये मंदिरांमधून एकूण १.३४ लाख कोटी रुपयांची देणगी जमा झाली. जी २०२१ मध्ये सुमारे ६५ हजार कोटी रुपये होती. श्रद्धा ही केवळ धर्माची बाब नाही. अर्थव्यवस्थेत धार्मिक पर्यटन मोठी भूमिका बजावू शकते. भारताकडे ही एक सुवर्णसंधी आहे. अयोध्या आणि काशी हे फक्त एक उदाहरण आहे. सरकारने चार धामचा विकास केला. वृंदावन मध्ये बांके बिहारी मंदिराभोवती एक कॉरिडॉर बनवला जात आहे. उज्जैनमधील महाकाल, सोमनाथ मंदिराच्या परिसराचे सुशोभीकरण करण्यात आले आहे. द्वारकेत एक कॉरिडॉर बनवला जात आहे. झारखंडमध्ये देवघर धाम कॉरिडॉर बांधला गेला आहे. गुजरातमध्ये पावागड आणि अंबाजी मंदिरे पुन्हा बांधण्यात आली आहेत. कोईम्बतूरमध्ये भगवान आदियोगी शिवाची ११२ फूट उंचीची मूर्ती आणि हैदराबादमध्ये ११व्या शतकातील भक्ती संत रामानुजाचार्य यांचा २१६ फूट उंच पुतळा मोदींच्या हस्ते स्टॅच्यू ऑफ इक्वॅलिटीचे अनावरण करण्यात आले. हनुमानजी चार धाम प्रकल्पांतर्गत हिमाचल प्रदेश, गुजरात, तामिळनाडू आणि पश्चिम बंगाल येथे बजरंगबलीचे चार भव्य पुतळे उभारले जात आहेत. महाराष्ट्रात संत तुकाराम दगडी मंदिर बांधले आहे. आता संत तुकाराम पालखी मार्ग तयार होत आहे. चित्रकूटमधील वनवासी रामपथ, दतिया येथे पितांबरा पीठ कॉरिडॉर, ओरछा येथे रामराजा लोक, इंदूरमध्ये अहिल्या नगरी लोक, महूचे जानापाव, गुवाहाटीतील कामाख्या मंदिर, कोल्हापुरात महालक्ष्मी आणि नाशिकपासून त्र्यंबकेश्वरपर्यंत कॉरिडॉर तयार करण्यात येत आहे. चांगली गोष्ट म्हणजे फक्त मंदिरांचाच विकास होत नाही. मंदिरांपर्यंत पोहोचण्यासाठी महामार्गही बांधले जात आहेत. त्यामुळे पायाभूत सुविधांचा विकास होत आहे. लोकांना रोजगार मिळत आहे. दळणवळण सेवा चांगली होत आहे. जेव्हा तीर्थक्षेत्र विकसित होते तेव्हा त्याचा परिणाम संपूर्ण क्षेत्रावर होतो. मालमत्तेच्या किमती वाढतात. नवीन उद्योग येतात. फुलांचा व्यवसाय, हॉटेल व्यवसाय, प्रसाद व्यवसाय, दुकाने, रेस्टॉरंट आणि कपड्यांपासून सर्व प्रकारचे व्यवसाय भरभराटीला येतात. सध्या आपल्या देशातील मंदिराची अर्थव्यवस्था सुमारे साडेतीनशे लाख कोटी रुपये आहे, जे देशाच्या जीडीपीच्या सुमारे अडीच टक्के आहे. दरवर्षी देशाच्या उत्पन्नापैकी ६० टक्के उत्पन्न केवळ धार्मिक पर्यटनातून येते. आपल्या देशात धार्मिक यात्रेची परंपरा आहे. हा सनातन संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. त्यामुळे आदिशंकरांनी भारताच्या चारही कोपऱ्यांत चारधाम स्थापन केले. माघ मेळा, कुंभमेळा, गंगासागर, सागर मेळा धार्मिक पर्यटनाच्या दृष्टिकोनातून जगासमोर सर्वात मोठी उदाहरणे आहेत. सनातन धर्माची ही ताकद नरेंद्र मोदींनी ओळखली. त्यांनी धर्माला विकासाची जोड दिली आणि आता त्याचे परिणाम दिसून येत आहेत.

लोकसभा निवडणुकीसाठी अवघे तीन महिने उरले असताना प्रभू श्रीरामाचा अभिषेक सोहळा होणार आहे. संपूर्ण देशात रामभक्तीची लाट निर्माण केली. याचा भाजपला राजकीय फायदा होणार हे उघड आहे. विहिंप आणि राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघासह भाजपने ज्या प्रकारे या सोहळ्याचे राष्ट्रीय सणात रूपांतर केले आहे. काँग्रेससह सर्वच विरोधी पक्ष यामुळे हैराण झाले आहेत. राहुल गांधी, ममता बॅनर्जी, लालूप्रसाद यादव, अखिलेश यादव, नितीश कुमार, उद्धव ठाकरे, अरविंद केजरीवाल अशा अनेक नेत्यांनी भाजप रामाच्या नावावर राजकारण करत असल्याचा आरोप केला आहे. बहुतांश विरोधी पक्षांनी राम मंदिराच्या उद्घाटन सोहळ्यावर बहिष्कार टाकण्याचा निर्णय घेतला आहे. त्यांचा हा निर्णय म्हणजे स्वतःच्या पायावर कुऱ्हाड मारण्यासारखा आहे. काँग्रेसच्या काळातच रामाची मूर्ती बसवण्यात आली, त्यांच्या राजवटीत राम मंदिराचे कुलूप उघडण्यात आले, त्यांच्या कार्यकाळात मंदिराची जमीन संपादित करण्यात आली, असा काँग्रेस नेत्यांचा दावा आहे. म्हणजे एकीकडे राम मंदिराचे श्रेय घेण्याचा प्रयत्न करतात आणि दुसरीकडे भाजप राम मंदिराच्या नावावर राजकारण करत असल्याचा आरोप करून अभिषेक सोहळ्यावर बहिष्कार टाकतात. काँग्रेस किंवा केजरीवाल यांनी हनुमान चालीसा पठण केल्यास तोही तसाच राजकारणाचा एक भाग असेल आणि हे चुकीचे नसेल. भाजपने राममंदिर उभारणीचे श्रेय घेत, निवडणुकीत मोठे यश म्हणून सादर केले तर त्यात चूक काय? अयोध्या मुद्दा हा निवडणुकीचा मोठा मुद्दा असेल आणि याचा फायदा भाजपला होणार आहे. तर विरोधी पक्षांचे नेते प्रभू श्रीरामाच्या अभिषेक सोहळ्याचे साक्षीदार होऊन उद्घाटनाला उपस्थित राहणे संयुक्तिक नव्हते का? कदाचित त्यांचेही मोठे नुकसान टळले असते, पण आता वेळ निघून गेली आहे. आता विरोधी पक्षांचे नेते अयोध्या किंवा प्रभू श्रीरामाचे नाव घेऊन भाजपला जेवढे शिव्याशाप देतील, तेवढे त्यांचेच नुकसान होईल आणि फक्त भाजपलाच फायदा होताना दिसेल. आपण अयोध्येमध्ये राम मंदिराचे निर्माण हा भारताच्या सांस्कृतिक पुनरुज्जीवनाचा अमृतकाळ आहे.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : २१/०१/२०२४ वेळ ०१२१