इस्रायलचा संघर्ष

सुवर्णक्षण 

१२.१०.२०२३

इस्रायलचा संघर्ष

    गेल्या वर्षी अल अक्सा मशिदीच्या परिसरात इस्रायली पोलिस आणि पॅलेस्टिनी यांच्यात भीषण चकमक झाली होती. या संघर्षात शंभरहून अधिक लोकांना आपला जीव गमवावा लागला आणि कोट्यवधींची संपत्ती नष्ट झाली. हमास या अतिरेकी संघटनेने बीर-शिवा आणि अश्कलॉन या वाळवंटी शहरांना लक्ष्य केले आणि प्रत्युत्तर म्हणून इस्रायलने गाझा पट्टी तसेच अल जझीरामधील अनेक महत्त्वाच्या इमारती पाडल्या. अमेरिका, ब्रिटन आणि फ्रान्ससारखे देश खुलेआम इस्रायलच्या पाठीशी आहेत, तर तुर्की, सीरिया, इराण, सौदी अरेबिया, लेबनॉन हे देश हमासला पाठिंबा देत आहेत. इस्रायलवरील हल्ल्याचा भारताने निषेध केला आहे.

पश्चिम आशिया (मध्य पूर्व) पुन्हा एकदा रणांगणात आहे. गाझा पट्टीवर कब्जा करणाऱ्या हमास या दहशतवादी संघटनेने जमीन, जल आणि आकाश अशा तिन्ही बाजूंनी हल्ले करून इस्रायलमध्ये दहशत माजवली आहे. त्याने इस्रायलच्या दक्षिणेकडील शहरांवर सुमारे सात हजार रॉकेट डागले आहेत, ज्यामध्ये तीनशेहून अधिक इस्रायली लोकांना आपला जीव गमवावा लागला आहे. दोन हजारांहून अधिक लोक गंभीर जखमी झाले आहेत. प्रत्युत्तरादाखल इस्त्रायलनेही हमासच्या स्थानांवर बॉम्बफेक केली आणि शेकडो लोक मारले गेले. दोघांमध्ये अजूनही युद्ध सुरू आहे. हमासने काही इस्रायली सैनिक आणि नागरिकांनाही ओलीस ठेवले आहे. इस्रायलने अल अक्सा मशिदीच्या अपवित्रतेचा बदला घेतल्याचा दावा त्यांनी केला.

तुम्हाला आठवत असेल की, गेल्या वर्षी अल अक्सा मशिदीच्या परिसरात इस्रायली पोलिस आणि पॅलेस्टिनी यांच्यात भीषण चकमक झाली होती. या संघर्षात शंभरहून अधिक लोकांना आपला जीव गमवावा लागला आणि कोट्यवधींची संपत्ती नष्ट झाली. हमास या अतिरेकी संघटनेने बीर-शिवा आणि अश्केलॉन या वाळवंटी शहरांना लक्ष्य केले आणि प्रत्युत्तर म्हणून इस्रायलने असोसिएटेड प्रेस आणि अलसह गाझा पट्टीतील अनेक महत्त्वाच्या इमारती पाडल्या. त्या हल्ल्यात गाझा सिटी कमांडर बसिम इसा मारला गेला. इस्रायल-हमास संघर्षाने जगाला दोन छावण्यांमध्ये विभागले आहे. अमेरिका, ब्रिटन आणि फ्रान्ससारखे देश खुलेआम इस्रायलच्या पाठीशी आहेत, तर तुर्की, सीरिया, इराण, सौदी अरेबिया, लेबनॉन हे देश हमासला पाठिंबा देत आहेत. भारताने इस्रायलवरील हल्ल्याचा निषेध केला असून या कठीण काळात आपण इस्रायलसोबत असल्याचे म्हटले आहे. जर हे युद्ध थांबले नाही तर जागतिक शांतता विस्कळीत होऊ शकते, विशेषत: रशिया आणि युक्रेनमध्ये आधीच युद्ध सुरू असल्याने, दुसरीकडे अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमधील बिघडलेल्या परिस्थितीमुळे वेगळे संकट निर्माण झाले आहे. दुसरीकडे चीन तैवानला सतत त्रास देत आहे. इस्रायलने हमासचा हल्ला हे आव्हान म्हणून घेतले असल्याने त्याला कठोर धडा शिकवण्यासाठी तो कोणत्याही थराला जाऊ शकतो. हे युद्ध सहजासहजी थांबणार नाही हे स्पष्ट आहे. दोन देशांमधील अलीकडील वादावर नजर टाकल्यास, इस्रायलच्या सर्वोच्च न्यायालयाने पूर्व जेरुसलेममधील शेख जर्राह नावाच्या ठिकाणाहून सात पॅलेस्टिनी कुटुंबांना बेदखल करण्याचे आदेश दिले तेव्हा परिस्थिती आणखी बिघडली. सर्वोच्च न्यायालयाने १९४८ मध्ये इस्रायलच्या निर्मितीपूर्वी ज्यू रिलिजियस असोसिएशनच्या अंतर्गत असलेली घरे रिकामी करण्याचे आदेश दिले. सुप्रीम कोर्टाच्या निर्णयानंतर पॅलेस्टिनींना हुसकावून लावण्याची आणि ज्यूंना स्थायिक करण्याची तयारी सुरू होती. यामुळे पॅलेस्टिनी संतप्त झाले. परिणामी, अनेक इस्रायली शहरे आणि गावांना दंगलीचा फटका बसला. या शहरांमध्ये आणि गावांमध्ये अरब आणि ज्यू यांच्यात नरसंहार झाले. अरब आणि ज्यूंची संमिश्र लोकसंख्या असलेले शहर असलेल्या लोड शहरात परिस्थिती सर्वात वाईट झाली. हिंसाचारामुळे आणीबाणी लागू करण्यात आली होती. सध्या इस्रायलने गाझा सीमेवर आपल्या लष्करी कारवाया तीव्र करण्याची आणि सैन्याची संख्या वाढवण्याची घोषणा केली आहे. गाझा पट्टी आणि पॅलेस्टाईनमध्ये आमच्या लष्कराचे हल्ले शत्रूंना पूर्णपणे शांत होईपर्यंत थांबणार नाहीत, असे इस्रायलने म्हटले आहे. जर आपण बारकाईने पाहिले तर, इस्रायल आणि हमास यांच्यातील सध्याचे युद्ध हे २०१४ च्या उन्हाळ्यातील ५० दिवसांच्या युद्धानंतरचे सर्वात मोठे युद्ध आहे.

आंतरराष्ट्रीय समुदायाने दोन्ही बाजूंना तणाव कमी करण्याचे आवाहन केले हे चांगले आहे, पण परिस्थिती सुधारेल की नाही याबाबत साशंकता आहे. कारण दोन्ही बाजूंनी एकमेकांचा इतिहास आणि भूगोल बदलण्याचा मानस आहे. या दोघांमागील आंतरराष्ट्रीय एकत्रीकरणाचे सत्यही कोणापासून लपलेले नाही. इस्रायलला अमेरिकेचा उघड पाठिंबा आहे, तर पॅलेस्टाईनची कट्टरतावादी संघटना हमासला सीरिया आणि इराणचा पाठिंबा आहे. इराण इस्रायलच्या विरोधात हमासला उघडपणे मदत करतो. हमासची इतर दहशतवादी संघटनांशीही मिलीभगत आहे. जगात इस्लामचा झेंडा फडकवायचा आणि इस्रायलचा नाश करायचा हा त्याचा हेतू आहे. इराणचा युरेनियम संवर्धन कार्यक्रम आणि सध्याच्या तणावामुळे अमेरिका आधीच नाराज आहे. अशा स्थितीत पॅलेस्टाईनमध्ये हमास मजबूत आणि इस्रायल कमकुवत व्हावे, असे त्याला वाटत नाही. हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की, हमास ही पॅलेस्टिनी सुन्नी मुस्लिमांची एक सशस्त्र संघटना आहे, जी पॅलेस्टिनी राष्ट्रीय प्राधिकरणाचा मुख्य पक्ष आहे. इजिप्त आणि पॅलेस्टाईनमधील मुस्लिमांनी १९८७ मध्ये त्याची स्थापना केली होती. त्याचा सशस्त्र विभाग १९९२ मध्ये स्थापन करण्यात आला. इस्त्रायली प्रशासनाच्या जागी इस्लामिक राजवट प्रस्थापित करणे हा त्याचा उद्देश आहे. गाझा पट्टी परिसरात त्याचा विशेष प्रभाव आहे. गाझा पट्टी हा इस्रायलच्या दक्षिण-पश्चिम भागात अंदाजे ६-१० किमी रुंद आणि ४५ किमी लांबीचा एक पट्टा आहे. तिन्ही बाजूंनी इस्त्राईल आणि दक्षिणेला इजिप्तचे नियंत्रण आहे. पश्चिम आशियामध्ये वसलेले इस्रायल दोन्ही बाजूंनी अरब राष्ट्रांनी वेढलेले आहे. इस्रायलचे क्षेत्रफळ अंदाजे २१,९४६ चौरस किमी आहे आणि लोकसंख्या सुमारे ७० लाख आहे. जर आपण पॅलेस्टाईनकडे पाहिले तर ते भूमध्य समुद्राच्या पूर्वेकडील किनारपट्टीवर वसलेले एक ऐतिहासिक राज्य होते, ज्याची राजधानी जेरुसलेम होती. हे जगातील महान ऐतिहासिक स्थळांपैकी एक आहे तसेच यहुदी आणि ख्रिश्चन धर्माचे जन्मस्थान आहे. १९३०च्या दशकात जर्मनीमध्ये नाझींच्या अत्याचारामुळे मोठ्या संख्येने ज्यू निर्वासित येथे आले आणि स्थायिक झाले. यामुळे ज्यू आणि अरबांमध्ये वैर वाढले. त्या वैमनस्याने आता राक्षसी रूप धारण केले आहे.

अरब जग इस्रायलला खंजीर मानते ज्याने अरब जगाचे तुकडे केले. १९४८ मध्ये, इस्रायलमध्ये स्थायिक झालेल्या अरबांसाठी युद्धविराम रेषा निश्चित करण्यात आली होती, ज्या अंतर्गत सुन्नी मुस्लिम असलेले अरब गाझा पट्टीमध्ये राहतील याची खात्री करण्यात आली होती, परंतु १९४८ ते १९६७ पर्यंत इजिप्तचे त्यावर नियंत्रण होते. १९६७ च्या सहा दिवसांच्या युद्धात इस्रायलने निर्णायकपणे अरबांचा पराभव करून या पट्टीचा ताबा घेतला, मात्र ३८ वर्षांनी २००५ मध्ये इस्रायलने पॅलेस्टिनी स्वातंत्र्य संघटनेशी केलेल्या करारानुसार गाझा पट्टीतून माघार घेण्याचा निर्णय घेतला आणि ते काढून टाकण्याचा निर्णयही घेतला. गाझा पट्टी आणि वेस्ट बँक येथे ज्यू वस्त्या आहेत, परंतु २००६ मध्ये पॅलेस्टिनी संसदेच्या निवडणुकीत अतिरेकी संघटना हमासने १३२ पैकी ७६ जागा जिंकल्या आणि इस्रायलला मान्यता देण्यास नकार दिल्याने परिस्थिती आणखी बिघडली. २००८ मध्ये युद्धबंदीनंतरही गाझा पट्टीतून इस्रायलच्या दक्षिणेकडील भागावर हल्ले करण्यास सुरुवात केली. वास्तविक हमासचा उद्देश इस्रायलला नष्ट करणे हा आहे.

- गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर,

मुंबई, महाराष्ट्र

दिनांक : ०९/१०/२०२३ वेळ : ०२:४८