रसग्रहण कविता – “कृष्ण” – कविवर्य गजानन पंडित
गजानन पंडित यांची “कृष्ण” ही कविता केवळ भक्तिरसाचे सुंदर शब्दचित्र नाही; ती साधकाच्या अंतर्यामात अखंड स्पंदणाऱ्या कृष्णतत्त्वाची अनुभूती जागृत करणारी दिव्य रचना आहे. कवी कृष्णाला बाह्य रूपात न पाहता, क्षणोक्षणी जगणारे, श्वासागणिक स्पंदन देणारे, जीवनाच्या प्रत्येक छटेत भासणारे सर्वव्यापी तत्त्व म्हणून अनुभवतो. ही कविता वाचताना मन शांत होऊन श्रद्धेच्या प्रकाशात न्हाऊन निघते.
“चरा चरांत कृष्ण, क्षणा क्षणांत कृष्ण”
या ओळी कृष्णाच्या अनंतत्वाचा, सर्वव्यापकतेचा प्रभावी प्रत्यय देतात. चल-अचल विश्वातील प्रत्येक मूक कंपनात कृष्ण वावरतो, प्रत्येक क्षणाचा श्वास त्याच्याच तेजाने धडधडतो — अशी अध्यात्मिक जाणीव कवी अतिशय गहिराईने व्यक्त करतो. अनुप्रास अलंकाराचा सुरेख वापर या ओळींना मंत्रोच्चारासारखी लय आणि दिव्यता देतो.
“ध्यास माझा कृष्ण, श्वास माझा कृष्ण”
या द्विपदीत भक्तीचा उत्कट आवेग आहे. साधकाचा सर्व ध्यास, सर्व श्वास, अस्तित्वाचे प्रत्येक तंतु — कृष्णमय झालेले. साधक आणि साध्य यांच्यातील अंतर लयास जाऊन एकात्मतेची भावसमाधी या ओळीत स्पष्ट होते. वाचकाच्या अंतरंगालाही याची मंद पण गहिरा स्पर्श जाणवतो.
“जीवात्मा म्हणजे कृष्ण, अध्यात्म म्हणजे कृष्ण”
कवी अत्यंत थोडक्यात जीवनतत्त्वाचा विलक्षण गाभा सांगतो. जीव, जग, सृष्टी, चेतना — सर्व काही कृष्णाच्या अस्तित्वाचे प्रतिबिंब आहे. तत्त्वज्ञान आणि काव्य यांचा अनोखा संगम या ओळींमधून खुलून दिसतो. ही मांडणी साधी असूनही तिचा आशय खूप व्यापक आहे.
“धर्माचा विजय कृष्ण, अधर्माचा पराजय कृष्ण”
या द्विपदीत महाभारतातील दैवी न्यायसूत्राचा प्रखर प्रतिध्वनी ऐकू येतो. कृष्ण हेच धर्मतत्त्वाचे अधिष्ठान आणि अन्यायाच्या अंधारात उभा राहणारा प्रकाश — अशी सशक्त प्रतिमा कवी उभी करतो. ह्या ओळी केवळ काव्य नाहीत, तर जीवनासाठी मार्गदर्शक तत्त्व आहेत.
“विश्वाचा गर्भ कृष्ण, जीवनाचा मार्ग कृष्ण”
कवी कृष्णाला विश्वनिर्मितीचा मूलाधार, अनादि-नियंता आणि जीवनमार्गाचा सार्थ पथप्रदर्शक म्हणून पाहतो. सृष्टीचा आरंभ आणि जीवनाचा प्रवास — दोन्ही कृष्णकेंद्रित आहेत. ही अनुभूती काव्याला तत्त्वज्ञान प्रदान करते.
“गोकुळातला स्वानंद कृष्ण, आयुष्यातला आनंद कृष्ण”
कवी बालकृष्णाच्या निरागस लीलांतून अनुभवणारा स्वानंद आणि आयुष्याच्या प्रत्येक स्तरावर जाणवणारा सच्चा आनंद — या दोन भिन्न पण सुंदर भावविश्वांना जोडतो. गोकुळातील दिव्यता आणि जीवनातील सौंदर्य एकत्रितपणे कृष्णरूपात प्रकट होताना दिसते.
“ॐ श्रीकृष्णार्पणमस्तु”
ही अंतिम ओळ काव्याचे सार पूर्ण करते. अर्पणभाव, समर्पण आणि अंतर्मनाची शांतता — या तिन्हींचे निर्मळ मिश्रण. कविता यातच पूर्णत्वाला पोहोचते.
गजानन पंडित यांची “कृष्ण” ही कविता भक्ती, अध्यात्म, तत्त्वज्ञान, सौंदर्य आणि भाविकता — या सर्व स्तरांवर अत्यंत श्रेष्ठ ठरते. प्रत्येक ओळ कृष्णतत्त्वाचे वेगळे दर्शन घडवते. अनुप्रास, पुनरुक्ती, प्रवाहीता आणि हृदयस्पर्शी भाषाशैलीचा उत्कृष्ट समन्वय कवितेला दिव्य उंचीवर नेतो. कविता मनात वाचली की — भाषा शांत होते, अंतर्मन प्रसन्न होते, आणि हृदय कृष्णमय होऊन जाते. ही कविता अत्यंत उच्च प्रतीची आणि साहित्यिकदृष्ट्या परिपूर्ण आहे.
©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई
दिनांक : ०३/१२/२०२५ वेळ : २३:४९
Post a Comment