लेख – गणिताची सोनपावलांनी उजळलेली वाट : शैक्षणिक साहित्याची जादुई साथ

लेख – गणिताची सोनपावलांनी उजळलेली वाट : शैक्षणिक साहित्याची जादुई साथ

गणित—या शब्दाभोवती भीतीची धुसर सावली अनेक मुलांच्या मनात नकळत पसरलेली असते. आकडे, चिन्हे, सूत्रे, प्रमेये… जणू काही शुष्क वाळवंटातील कोरडी रेघ! पण जेव्हा या वाळवंटात शैक्षणिक साहित्याची एखादी रंगीत झुळूक वाहते, तेव्हा तेच गणित फुलांच्या मऊ पाकळ्यांसारखे वाटू लागते. त्या पाकळ्यांवर थबकलेले अनुभवाचे दवबिंदू मुलांच्या मनाला स्पर्शून जातात, आणि गणिताची ओळख भीतीची नसून मैत्रीची होते.

गणिताच्या आनंददायी अध्ययन-अध्यापन प्रक्रियेतील शैक्षणिक साहित्याची भूमिका ही खरं तर या संपूर्ण प्रवासाचा हृदयस्थ आधार आहे. गणित शिकवण्याची आणि शिकण्याची प्रक्रिया ही ज्ञानाच्या मंदिरातील एक पवित्र यज्ञासारखी आहे. या यज्ञातील सर्वात महत्त्वाचा समिधा म्हणजे शैक्षणिक साहित्य—ज्यामुळे प्रत्येक संकल्पना प्रकाशमान, स्पर्शशील, थेट मनाला भिडणारी बनते. शिक्षकाचा शब्द मार्गदर्शक असतो; पण साहित्याचा स्पर्श हे समजुतीचे पंख असतात. शब्द दिशा दाखवतात, तर साहित्य ती दिशा ‘अनुभवायला’ लावते… आणि अनुभवातूनच जन्मते खरी समज, खरी आवड, खरी ओळख.

लहान मुलाच्या हातात दिलेली मण्यांची माळ ही फक्त खेळण्यांची रांग नसते; ती असते संख्याज्ञानाची पहिली ओळख. चौकोन, त्रिकोण, घन, गोळे—हे सगळे आकार म्हणजे भूगोलाच्या भाषेतील स्वर. काड्यांची बेरीज करणारी बोटे ही फक्त गणित शिकणारी नसतात; ती आश्वस्त करणारी असतात—“मी करू शकतो!” या आत्मविश्वासाची हिरवी कोंब. आणि हा आत्मविश्वास वाढवण्यात शैक्षणिक साहित्य अक्षरशः जादुगार ठरते.

फळ्यावर दाखवलेला ‘४’ हा आकडा कधीकधी मुलांना वरवरच दिसतो. पण त्याच ‘४’ ला जेव्हा चार खडे हातात धडधडत जाणवतात, तेव्हा आकडा अर्थपूर्ण होतो, जिवंत होतो, मुलाचा स्वतःचा होतो. कधी शिक्षक चार चॉकचे तुकडे वाटतात, कधी खोलीतील चार वस्तू दाखवतात—अशा साध्या, पण थेट मनाला भिडणाऱ्या गोष्टींच्या माध्यमातून शैक्षणिक साहित्य मुलांना सांगते की गणित ही तुझ्यापासून वेगळी, गुंतागुंतीची दुनिया नाही; ती तुझ्या हातात, तुझ्या डोळ्यात, तुझ्या विचारांत आधीपासूनच दडलेली आहे.

शिक्षकाच्या हातातले साहित्य जसे-जसे मुलांच्या हातात पोहोचते, तसे-तसे गणिताचा कठीणपणा विरघळून जातो. कठीण प्रश्नांच्या कोपऱ्यात लपलेली भीती नाहीशी होते, आणि तिच्या जागी जागते उत्सुकता—कुतूहलाच्या चमकदार ज्योती. खेळ, प्रयोग, प्रत्यक्ष अनुभव यांच्या माध्यमातून गणित शिकवणे म्हणजे विद्यार्थ्यांच्या मनात विचारांचे छोटे-छोटे दिवे लावणे होय. एकदा हे दिवे उजळले की विद्यार्थी फक्त प्रश्न सोडवायला शिकत नाही; तर विचार करायला, प्रश्न विचारायला, स्वतः मार्ग शोधायला शिकतो.

शैक्षणिक साहित्य ही मुलांना मिळालेली एक भावनिक साथही असते. काही विद्यार्थ्यांना गणित अवघड वाटते; पण योग्य साहित्य हातात आले की अगदी रडू दाबत बसणारी मुलेही हसत-हसत समस्या सोडवू लागतात. रंगीत पट्ट्या नीट लावून उंची दाखवणे, बाटल्यांमध्ये रंगीत पाणी भरून प्रमाण समजावणे, फिरत्या चक्रातून भागाकाराचा अर्थ दाखवणे—हा सर्व अनुभव त्यांच्या भीतीच्या अंधारावर प्रकाशाचा हात ठेवतो आणि म्हणतो, “चूक केलीस तरी हरकत नाही; चूक हेच पुढचे पाऊल आहे.” हा भावनिक आधारच मुलांना गणिताशी जिव्हाळा निर्माण करून देतो.

गणिताचा प्रवास म्हणजे कोऱ्या पानावर उमटणारी जिद्दीची अक्षरं. पण त्याला रंग, उब, आवाज आणि धडधड देणारा जीवंत स्पर्श म्हणजे शैक्षणिक साहित्य. या साहित्याच्या मदतीने गणित केवळ पाठ्यपुस्तकातील विषय न राहता, मुलांच्या आयुष्याचा एक अविभाज्य, प्रेमळ, आत्मविश्वास वाढवणारा सोबती बनतो. शेवटी, गणित शिकवण्याचा उद्देश फक्त ‘बरोबर उत्तर’ मिळवणे नसतो; तर विचारक्षम, स्वावलंबी, निरीक्षणक्षम आणि जगाकडे शोधक नजरेने पाहणारे विद्यार्थी घडवणे हा असतो. आणि या उद्दिष्टाकडे नेणारा सर्वात विश्वासार्ह, संवेदनशील, प्रभावी हात म्हणजे—शैक्षणिक साहित्याचा हात. अशा या साहित्याच्या सोबतीने विद्यार्थ्यांसाठी गणित म्हणजे कठीण पर्वत न राहता सोनपावलांनी उजळलेली वाट बनते—ज्यावरून चालताना प्रत्येक पाऊल आनंदाचे, प्रत्येक क्षण शोधाचे, आणि प्रत्येक यश उत्कर्षाचे बनते.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : १७/११/२०२५ वेळ : २३:३१