लेख – महागौरी देवी

शारदीय नवरात्र : आत्मशक्तीच्या नऊ पायऱ्या

(नऊ भागांची मालिका)

लेख – ८

महागौरी देवी

नवरात्राच्या आठव्या दिवशी पूजली जाणारी महागौरी देवी ही शुद्धता, सौम्यता, शांतता आणि अखंड शक्तीची मूर्ती आहे. तिच्या रूपात सौंदर्य आणि पराक्रम यांचा अद्भुत संगम दिसतो. भक्त तिच्या स्मरणाने अंतःकरणात शांती, आत्मविश्वास आणि आध्यात्मिक तेज अनुभवतो. महागौरी म्हणजे फक्त शारीरिक रूपात सुंदरता नसून, अंतःकरणातील शुद्धतेचे, सद्गुणांचे आणि धर्मपरायणतेचे प्रतीक आहे. तिच्या दर्शनाने भक्त जीवनातील अंधकार आणि भ्रम दूर करून सत्य, श्रद्धा आणि सकारात्मकतेच्या मार्गावर उभा राहतो.

पुराणकथांनुसार, पार्वतीने कठीण तपश्चर्या करून देवीच्या रूपात प्रकट होण्याचा मार्ग धरला. या तपश्चर्येच्या काळात तिचे शरीर शुद्धतेने उजळले, मनात करुणा आणि प्रेमाने तेज आले आणि ती महागौरीच्या रूपात प्रकट झाली. तिचे सौम्य रूप भक्ताला आत्मविश्वास, शांती आणि सौंदर्याचे आदर्श देते, तर तिचे उग्र तेजोमय रूप अंधकारावर विजय मिळवते. ही आख्यायिका आपल्याला शिकवते की जीवनात सौम्यता आणि शक्ती यांचा संगम असणे आवश्यक आहे; एकमेकांशिवाय जीवन पूर्ण होत नाही.

महागौरी देवीचे स्वरूप चार भुजांनी सजलेले आहे. तिच्या एका हातात त्रिशूल, दुसऱ्या हातात डमरू, तिसऱ्या हातात कमळ आणि चौथ्या हातात आशिर्वाद देणारी मुद्रा आहे. पांढर्‍या वृषभावर आरूढ असलेली तिची मुद्रा भक्तांना शांती आणि सामर्थ्याचा संदेश देते. भक्त तिच्या चरणी नतमस्तक होताच अंतःकरणात शुद्धतेचा, धैर्याचा आणि विश्वासाचा प्रकाश प्रकट होतो.

योगशास्त्रानुसार महागौरी हे विशुद्धता आणि अनुराग या चक्रांची अधिष्ठात्री आहे. या चक्रांच्या जागृतीने भक्तामध्ये मानसिक स्थैर्य, आध्यात्मिक प्रबोधन, आत्मविश्वास आणि शुद्ध चिंतन विकसित होते. तिच्या उपासनेने जीवनातील मानसिक गडबड, द्वेष, भय आणि मोह दूर होतात. साधकाच्या साधनेतील हा टप्पा अत्यंत महत्त्वाचा असून, भक्ताला अंतर्मुख होऊन धर्म, श्रद्धा आणि सद्गुणांच्या मार्गावर चालण्याची प्रेरणा मिळते.

महागौरी देवीच्या पूजनात पांढऱ्या रंगाच्या वस्त्रांची स्थापना, सुवासिक फुलांचे हार, गोड नैवेद्य, दीप आणि धूप यांचा समावेश केला जातो. मंत्रजप अत्यंत प्रभावशाली मानला जातो—“ॐ देवी महागौर्यै नमः”. या मंत्राच्या उच्चाराने वातावरण पवित्र होते, भक्तांचे अंतःकरण शुद्ध होते आणि मनातील द्वेष, भय आणि संशय निघून जातात. तिच्या स्मरणातून भक्ताला धैर्य, करुणा, प्रेम आणि सकारात्मकतेच्या मार्गदर्शनाचा अनुभव मिळतो.

महागौरी आपल्याला शिकवते की जीवनातील सौम्यता, शुद्धता आणि करुणा हे केवळ आंतरिक गुण नाहीत, तर जीवनातील अडथळ्यांवर विजय मिळवण्याचे शक्तिशाली साधन आहेत. शिक्षक विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करतात, डॉक्टर रुग्णांचे जीव वाचवतात, समाजसेवक संकटग्रस्त लोकांसाठी झगडतात आणि सैनिक रणांगणात निर्भयतेने लढतात—या सर्व उदाहरणांत महागौरीची प्रेरणा प्रकट होते. सौम्यतेतही सामर्थ्य असते, धैर्यातही करुणा प्रकट होते.

आजच्या आधुनिक आणि तणावग्रस्त जीवनात, जिथे जीवनातील प्रत्येक क्षण वेगवान, संघर्षमय आणि अनिश्चिततेने भरलेला आहे, तिथे महागौरीचे स्मरण भक्तांच्या अंतःकरणात स्थैर्य, शुद्धता आणि आध्यात्मिक तेज प्रज्वलित करते. तिच्या कृपेने भक्ताचे मन शांत होते, भीती दूर होते, आत्मविश्वास वाढतो आणि जीवनातील प्रत्येक आव्हानाला निर्भयतेने सामोरे जाण्याची शक्ती मिळते.

भारतभर महागौरीचे पूजन विविध पद्धतींनी केले जाते. उत्तर भारतात मंदिरात विशेष आरती, महाराष्ट्रात घराघरात भक्तिप्रद पूजा, गुजरातमध्ये गरब्याच्या तालावर तिची आराधना, तर बंगालमध्ये दुर्गोत्सवात तिच्या सौंदर्यपूर्ण रूपाचे विशेष पूजन केले जाते. या विविधतेतून देवीशक्तीची सार्वत्रिकता आणि भक्तांमध्ये सामूहिक श्रद्धेची छटा प्रकट होते.

महागौरी देवीची उपासना ही केवळ पूजा नसून भक्ताच्या अंतःकरणातील शुद्धता, करुणा, आत्मविश्वास आणि सौम्य सामर्थ्याचे संस्कार जागवणारी आहे. तिच्या चरणी नतमस्तक होत भक्त प्रतिज्ञा करतो “मी शुद्धतेच्या मार्गावर चालेल, जीवनातील संकटांना धैर्याने सामोरे जाईन, आणि प्रेम व करुणेच्या मार्गाने इतरांच्या जीवनात प्रकाश पसरवीन.”

तिच्या कृपेने नवरात्राचा हा दिवस प्रत्येक हृदयात शुद्धतेचा, सौंदर्याचा, धैर्याचा आणि आध्यात्मिक तेजाचा दीप प्रज्वलित करतो. भक्तांचे अंतःकरण स्थिर, विश्वासू आणि तेजस्वी होते. महागौरीच्या स्मरणाने भक्त जीवनातील अंधकाराच्या क्षणांमध्येही आशेचा प्रकाश शोधतो, संकटांवर विजय मिळवतो आणि अंतःकरणात स्थैर्य व प्रेमाचे दीप प्रज्वलित करतो.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक : १७/०९/२०२५ वेळ : १५:२१