लष्करी क्षमता वृद्धिंगत करत राहाणे आवश्यक

भारत आर्थिकदृष्ट्या जितका सक्षम होईल, तितकी त्याच्यासाठी धोरणात्मक आव्हानेही वाढतील. महान मुत्सद्दी चाणक्य यांच्या शब्दात सांगायचे तर, प्रत्येक राज्याचे पहिले उद्दिष्ट आपल्या जनतेचे कोणत्याही प्रकारच्या हल्ल्यापासून संरक्षण करणे हे असते. चाणक्याने अर्थशास्त्रामध्ये लिहिले आहे की, सार्वभौम सक्षम राष्ट्राला चार वेगवेगळ्या प्रकारच्या धोक्यांना तोंड द्यावे लागते. अंतर्गत, बाह्य, बाह्य सहाय्यित अंतर्गत आणि अंतर्गत सहाय्यित बाह्य. योगायोगाने सध्या भारत चारही प्रकारच्या संमिश्र धोक्यांना तोंड देत आहे. अण्वस्त्रे वाहून नेण्यास सक्षम असलेल्या 'अग्नी-प्राईम' या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्राच्या यशस्वी चाचणीने भारताच्या लष्करी सामर्थ्याला आणखी वृद्धी प्राप्त झाली आहे. भारताला चीन आणि पाकिस्तान सीमेवर अधिक धोके आहेत, पाकिस्तानशी २०१६ पासून आणि २०२० पासून चीनशी सर्वात वाईट पातळीवर संबंध आहेत. भारतीय सीमेवरील एलएसीवरील वाद कायम ठेवण्याचा चीन सातत्याने प्रयत्न करत आहे. एलएसीवर चिनी कारवाया सुरूच आहेत, चिनी सैन्य नियोजित कटाचा भाग म्हणून भारतीय सीमेवर कट रचत आहे, त्यामुळे दोन्ही देशांमध्ये लष्करी तणाव कायम आहे. काश्मीरमध्ये दहशतवाद्यांची घुसखोरी करण्याच्या उद्देशाने पाकिस्तान एलओसीवर शस्त्रसंधीचे उल्लंघन करत आहे. सीमेवर भारताला त्रास देणे हीच चीन आणि पाकिस्तानची कृती आहे. नेपाळ, मालदीव, श्रीलंका, म्यानमार इत्यादी भारताच्या शेजारील देशांशी आर्थिक आणि सामरिक संबंध मजबूत करून चीन भारतासाठी लष्करी अडचणी निर्माण करतो. याशिवाय अनेक अदृश्य शक्ती आहेत, ज्या भारताच्या गोटात राहून भारताविरुद्ध कारवाई करत आहेत. अशा स्थितीत भारतासमोर धोरणात्मक आव्हाने मोठी आहेत. या आव्हानांचा सामना करण्यासाठी भारताला सामरिकदृष्ट्या सातत्याने मजबूत बनावे लागेल. अण्वस्त्र वाहून नेण्यास सक्षम असलेल्या 'अग्नी-प्राईम'सारख्या क्षेपणास्त्रांनी भारताची लष्करी ताकद वाढवली आहे. गेल्या महिन्यात, भारताने 'मिशन दिव्यास्त्र' अंतर्गत स्वदेशी बनावटीच्या अग्नी-पाच क्षेपणास्त्राची मल्टिपल इंडिपेंडेंट टार्गेटेबल री-एंट्री व्हेइकल (एमआईआरवी) सह पहिली यशस्वी चाचणी घेतली. एमआईआरवी वैशिष्ट्य हे सुनिश्चित करते की समान क्षेपणास्त्र वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या लक्ष्यांवर मारा करू शकते. अग्नी-पाच क्षेपणास्त्राची ५,००० किमीपर्यंत मारक क्षमता आहे. क्षेपणास्त्राची भेदकता श्रेणी चीनच्या उत्तरेकडील भागासह, तसेच युरोपच्या काही भागांसह जवळजवळ संपूर्ण आशियापर्यंत पसरलेली आहे. अग्नी-एक ते अग्नी-चार मालिकेतील क्षेपणास्त्रांचा पल्ला ७०० किमी ते ३,५०० किमी आहे आणि ते आधीच तैनात करण्यात आले आहेत. गेल्या वर्षी जूनमध्ये भारताने रात्रीच्या वेळी 'अग्नी प्राइम'ची यशस्वी चाचणी केली होती. पृथ्वीच्या वातावरणाच्या सीमेच्या आत आणि बाहेरील कोणत्याही शत्रूकडून येणाऱ्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांना रोखण्याची क्षमता भारत विकसित करत आहे. भारत क्षेपणास्त्रे, लढाऊ विमानांसह सर्व प्रकारच्या स्वदेशी लष्करी उपकरणांनी सुसज्ज आहे, तसेच अनेक आयात केलेल्या संरक्षण प्रणालींसह सैन्य मजबूत होत आहे. पारंपारिक युद्धाव्यतिरिक्त, भारतीय सैन्य उच्च तंत्रज्ञानाच्या युद्धातही निपुण आहे, आज भारत जगातील चौथी सर्वात मोठी लष्करी शक्ती आहे. सामरिक आव्हानांना तोंड देण्यासाठी गुप्तचर यंत्रणेचे बळकटीकरण, लष्करी सामर्थ्य आणि युद्ध धोरणाचे आधुनिकीकरण, प्रगत हवाई संरक्षण प्रणालीसह सीमा भागातील पायाभूत सुविधांमध्ये सुधारणा करण्याची गरज आहे.

©गुरुदत्त रोहिणी दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : ०४/०४/२०२४ वेळ १९२१