नाट्यसमीक्षण – ‘सीरियल किलर’: मनोरंजनाच्या मोहाची समाजमनावरची व्यंग्यात्मक चिकित्सा

नाट्यसमीक्षण – ‘सीरियल किलर’: मनोरंजनाच्या मोहाची समाजमनावरची व्यंग्यात्मक चिकित्सा

मराठी रंगभूमी नेहमीच समाजातील सूक्ष्म बदल, विकृती आणि प्रवृत्तींचं कलात्मक चित्रण करत आली आहे. केदार आनंद देसाई लिखित-दिग्दर्शित ‘सीरियल किलर’ हे नाटक या परंपरेचा वारसा जपत एक वेगळा आणि अत्यंत समकालीन विषय हाताळतं. प्रणय प्रभाकर तेली निर्मित आणि सिंधूसंकल्प एंटरटेनमेंट प्रायव्हेट लिमिटेड प्रस्तुत हे नाटक मालिकांच्या आहारी गेलेल्या समाजाचं मानसिक, भावनिक आणि सामाजिक अधःपतन उलगडतं. ते केवळ विनोदी किंवा उपरोधिक नाही; त्याच्या पृष्ठभागाखाली खोलवर दडलेला भयावह आणि हृदयस्पर्शी वास्तवाचा आरसा आहे.

नाटकाचं नाव ‘सीरियल किलर’ प्रथमदर्शनी रहस्यमय गुन्हेगारी कथेकडे लक्ष वेधतं. प्रत्यक्षात हे नाव एक सामाजिक रूपक आहे. ‘सीरियल’ म्हणजे दूरदर्शनवरील मालिका, तर ‘किलर’ म्हणजे त्या मालिकांच्या आहारी जाऊन नातेसंबंध, संवेदना आणि वास्तव जगणं ठार करणारी मानसिक अवस्था. या द्वयर्थामुळे नाव नाटकभर सार्थ ठरते.

कथानकाची सुरूवात लोकप्रिय मालिकेतील नायिका राधिका हिच्याभोवती फिरते. ‘मीच माझी स्वामिनी’ या मालिकेमुळे घराघरात पोहोचलेली राधिका घरीच आपली रील बनवत असते. त्या वेळी एका पत्रकाराचा फोन येतो. “मला तुमची मुलाखत घ्यायचीय,” तो म्हणतो. राधिका व्यस्त असल्याचे सांगून टाळाटाळ करते, पण तो हट्टाने तिच्या घरी येतो.

हा पत्रकार प्रत्यक्षात एक संतप्त पती आहे. त्याची पत्नी राधिकेची कट्टर चाहती आहे. मालिकेतील प्रत्येक कृती ती स्वतःच्या आयुष्यात उतरवते. राधिका जे करते—घर सोडणं, नोकरी करायला जाणं, निर्णय घेणं—तेच त्या गृहस्थाची पत्नीही जसंच्या तसं करते. या विक्षिप्त अनुकरणामुळे त्याचं वैवाहिक आयुष्य उद्ध्वस्त झालं आहे.

अखेर या मानसिक छळाला कंटाळून तो राधिकेच्या दारात येतो—पिस्तूलासह! त्याला मालिकेचा शेवट माहित करून घ्यायचा असतो. कारण त्याला वाटतं की मालिकेचा शेवट म्हणजे त्याच्या त्रासाचा शेवट. हा प्रसंग बाहेरून विनोदी वाटतो, पण त्यामागे असलेला सामाजिक संदेश अत्यंत गंभीर आहे.

मनोरंजनाच्या मोहाने गुंग झालेल्या समाजाची मानसिक अवस्था भयावह आहे. लोक वास्तव आणि कल्पित यातील सीमारेषा ओळखत नाहीत. हीच कल्पिताची गुलामी—नाटकाने अधोरेखित केलेली खरी ‘सीरियल किलिंग’ आहे. केदार देसाईंनी सुरुवातीला प्रेक्षकांना नाटकात हसवत खेचून घेतलं. नंतर विनोदाच्या कारंज्यात व्यंगाचा कडवट गोडवा मिसळला आहे.

नाटकातील नातं—प्रेक्षक आणि मालिकेतील पात्रं—हेच ‘वेडाच्या’ सीमारेषेवर नेऊन ठेवतं. राधिका आणि पत्रकार यांच्यातील संवाद केवळ पात्रांमधला नव्हे, तर कल्पित आणि वास्तव यांच्यातील संवाद ठरतो. पत्रकाराचा संताप, असहायता आणि शेवटी त्याचं वेडेपण—या सर्व गोष्टी समाजाचं प्रतिबिंब दाखवतात.

अभिनयाच्या बाबतीत भाऊ कदम यांनी पुन्हा एकदा अप्रतिम छाप सोडली आहे. वरकरणी बावळट वाटणारा, पण आतून ताणलेला, वैतागलेला आणि तुटलेल्या जगण्याचा प्रतिनिधी असलेला पत्रकार त्यांनी प्रभावीपणे उभा केला आहे. त्यांच्या डोळ्यांतून उमटणारा त्रास, आवाजातील कंप आणि हातातील रिव्हॉल्व्हरची अनिश्चित कंपने पात्रातील मानवी दुःख अधोरेखित करतात.

गायत्री दातार यांनी राधिकेच्या भूमिकेत संतुलन राखलं आहे. ती एकीकडे सेलिब्रिटी आहे, तर दुसरीकडे सामान्य स्त्रीही आहे, जी पात्रामध्ये हरवली आहे. तिच्या चेहऱ्यावरचा अहंकार, उमटलेली भीती आणि शेवटी जाणवलेली जबाबदारी प्रभावीपणे व्यक्त झाल्या आहेत. गौरी किरण यांनी पत्रकाराच्या बायकोच्या (सीमा) भूमिकेतून मालिकांच्या आहारी गेलेल्या स्त्रीचं विकृत पण जिवंत चित्र रंगवलं आहे. तेजस पिंगुळकर यांनी पूरक भूमिकेत संयमाने साथ दिली आहे.

प्रदीप मुळ्यांचं नेपथ्य स्वतंत्र पात्र ठरतं. एका बाजूला राधिकेचं आधुनिक, चकचकीत घर—ते शोभिवंत पण भावनाशून्य; दुसरीकडे पत्रकाराची दारिद्र्यरेषेखालील खोली—निखळ वास्तवाचा अनुभव देणारी. या दोन विरोधी जगांचा संगम रंगमंचावर इतक्या सूक्ष्मतेने उभा केला आहे की प्रेक्षकांना जणू दोन जगांमधील दरीच जाणवते.

श्याम चव्हाण यांच्या प्रकाशयोजनेत ताणतणाव, भय, व्यंग आणि भावनिक क्षणांचा नेमका उच्चार आहे. विशेषत: पिस्तूल काढण्याचा क्षण आणि राधिकेच्या चेहऱ्यावर उमटलेला प्रकाश दृश्यात्मक संवाद इतका प्रभावी आहे की शब्दांची गरज भासत नाही. विजय गवंडे यांचं पार्श्वसंगीत प्रसंगांच्या मूड्सना नेमकं पकडतं—कधी विनोदी, कधी भयचकित, तर कधी शोकाकुल.

कथानक जसजसं पुढे सरकतं, तसतसं ते एका भीषण उपरोधाकडे झुकतं. मनोरंजनाचं माध्यम म्हणून सुरू झालेलं दूरदर्शन आज समाजमनावर हुकूमत गाजवू लागलं आहे. काल्पनिक पात्रं आज समाजाच्या नीतिमूल्यांचं मापदंड ठरवू लागली आहेत. हा ‘मनोरंजनाचा मोह’ इतका गडद आहे की त्यातून बाहेर येणं कठीण झालं आहे.

केदार देसाई यांनी भाषेचा वापर मोजका, टोकदार आणि परिणामकारक ठेवला आहे. संवादांतून विनोद आणि व्यंग उभं राहतं. कुठेही उपदेशक सूर नाही. काही प्रसंग किंचित रेंगाळले तरी विनोदाच्या प्रसंगात ते विसरले जातात. नाटकाचा शेवट प्रेक्षकाला हसवतो, पण हळूच एक गहिरा चटका लावून जातो.

या नाटकाची खरी ताकद म्हणजे एका पातळीवर हसवणं, दुसऱ्या पातळीवर हादरवणं. नाटक संपल्यानंतरही प्रेक्षक विचारात पडतो—आपणही कुठे मनोरंजनाच्या मोहाचे व्यसनी तर झालो नाही ना? आपलं वास्तव कुठे हरवलं? आपली संवेदना, आपला निर्णयक्षम विचार कुठे गेला?

मराठी रंगभूमीवर अलीकडच्या काळात नातेसंबंधांवरील, दांपत्यातील वादांवरील नाट्यांचं पीक आलं असताना ‘सीरियल किलर’ एक नवा श्वास देते. नाटक केवळ कौटुंबिक कथा नाही, तर समाजमनावरचं चिकित्सक भाष्य आहे. केदार देसाईंनी उपहासाच्या आवरणात गंभीर सत्य मांडलं आहे—आणि हेच या नाटकाचं सौंदर्य आहे.

‘सीरियल किलर’ हे नाटक पाहताना आपण स्वतःलाच एका आरशात पाहतो. तो आरसा हसवतो, पण आतून हलवून सोडतो. आपल्या काळातील एक अनिवार्य सामाजिक सत्य सांगणारं हे नाटक मराठी रंगभूमीच्या साहित्यात ठळकपणे नोंदवलं जाईल. मनोरंजनाच्या मोहाने गुंग झालेल्या समाजाला जागं करण्याचा हा विनोदी पण तितकाच स्पृहनीय प्रयत्न आहे. ‘सीरियल किलर’ हे नाटक केवळ रंगमंचीय प्रस्तुती नाही, तर समाजाच्या सामूहिक मानसिकतेवर केलेली सर्जनशील, तीक्ष्ण आणि प्रबोधनात्मक शस्त्रक्रिया आहे—विनोदाच्या स्कॅल्पेलने!

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई

दिनांक : २६/१०/२०२५ वेळ : ०३:३३