लेख - निवडणुकीच्या निकालांनी विरोधकांच्या ऐक्याला आव्हान

निवडणुकीच्या निकालांनी विरोधकांच्या ऐक्याला आव्हान 

महाराष्ट्र आणि झारखंडमधील नुकत्याच झालेल्या निवडणुकीच्या निकालानंतर भारत आघाडी म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या विरोधी पक्षांच्या आघाडीमध्ये दरी निर्माण झाली आहे.  या निराशाजनक निकालांनंतर, आम आदमी पार्टी आणि तृणमूल काँग्रेस सारखे पक्ष त्यांच्या अजेंडांवर लक्ष केंद्रित करत आहेत आणि संसदेच्या चालू हिवाळी अधिवेशनात सहयोग करण्यात फारसा रस दाखवत नाहीत. आपचे प्रमुख केजरीवाल यांनी काँग्रेससोबत युती नाकारत दिल्ली विधानसभा निवडणुकीत आपला पक्ष एकट्याने उतरणार असल्याचे जाहीर केले आहे. भारत आघाडीला राजधानीत भाजपविरोधी मते एकत्रित करण्याची आशा होती.

तरीही, केजरीवाल यांच्या घोषणेमुळे एकात्मतेला तडा जाण्याची शक्यता आहे. शिवाय, आगामी स्थानिक निवडणुकीत उद्धव ठाकरे अघाडी एकत्र काम करेल, अशी शक्यता दिसत नाही. परिणामी, या घटक पक्षांसाठी तात्काळ गरजेची बाब म्हणजे संघटित होणे आणि प्रभावीपणे सहयोग करणे. मात्र, हे साध्य करणे खूपच आव्हानात्मक ठरत आहे.

प्रत्येक राजकीय पक्ष चुका करतो, पण त्या चुकांमधून जे शिकतात आणि सुधारणा करतात ते यशस्वी होतात. भारत आघाडीने लोकसभा निवडणुकीत भाजपाला पराभूत करण्याचे उद्दिष्ट ठेवले होते, शेवटी भाजपाला जनता दल (यु) आणि तेलगू देसम पक्षाच्या पाठिंब्याने सरकार स्थापन करण्याची संधी मिळाली. विधानसभा निवडणुकीत संयुक्त रणनीतीचा अभाव होता. महाराष्ट्र आणि झारखंडमधील अलीकडील निवडणुकांमध्ये दोन महत्त्वाचे मुद्दे समोर आले. पहिला म्हणजे महाराष्ट्रात भाजपप्रणित एनडीएचा लक्षणीय विजय.

दुसरे म्हणजे भ्रष्टाचाराच्या आरोपाखाली तुरुंगात असतानाही हेमंत सोरेन यांनी झारखंडमधील आपले स्थान किती सहजतेने राखले. काँग्रेस, राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि शिवसेनेच्या उद्धव गटाने मिळालेल्या संकेतांचा चुकीचा अर्थ लावला का, हा आणखी एक महत्त्वाचा प्रश्न आहे. झारखंडमध्ये भाजपने चुका केल्या का? अलीकडच्या निकालांनी विकासाच्या गमावलेल्या संधी उघड केल्या आहेत. काँग्रेसने भूतकाळातील अनुभवातून धडा घेतला असता आणि आवश्यक ते समायोजन केले असते तर ती अधिक चांगली कामगिरी करू शकली असती. पचमढी किंवा शिमला कॉन्क्लेव्हच्या विपरीत, निवडणुकीनंतरच्या विश्लेषणाचा अभाव आहे.

ग्रँड ओल्ड पार्टी पूर्णपणे विरोधी पक्षनेते राहुल गांधी आणि त्यांचे निवडक सहकारी यांच्या ताब्यात आहे. राहुल यांनी अथक परिश्रम करून प्रचार केला, पण पक्षाला काही करता आले नाही. नुकत्याच झालेल्या हरियाणा विधानसभा निवडणुकांमधून त्यांना अजून काही शिकायचे नाही, जसे की एका नेत्यावर जास्त अवलंबून राहणे, इतरांकडे दुर्लक्ष करणे आणि विजयी स्थितीत असूनही तिकीटांचे चुकीचे वाटप यासारख्या निकालांवरून दिसून येते.

काँग्रेस पक्ष, राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि शिवसेनेच्या उद्धव गटाने काही गोष्टींकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. काँग्रेससाठी, जातीच्या मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित करणे, राज्यघटनेचे रक्षण करणे आणि पंतप्रधानांवर वैयक्तिक हल्ले करणे या गोष्टी मतदारांन रुचल्या नाहीत. हे स्पष्ट लक्षण आहे की पक्षाने आपल्या रणनीतीचे पुनर्मूल्यांकन करणे आवश्यक आहे आणि मतदारांना खरोखर महत्त्वाच्या असलेल्या प्राथमिक गरजांच्या मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. ही एक महत्त्वाची गरज आहे ज्यावर काम करणे आवश्यक आहे. याआधीही, राहुल गांधींनी सावरकरांवर केलेल्या आरोपांसाठी काँग्रेसला पाठिंबा मिळाला नाही;  त्याऐवजी, शिवसेना आणि काँग्रेस  यांच्यात संघर्ष निर्माण झाला. या पक्षांना देखील भाजपची पालक संघटना, राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ, ज्याने पक्षाच्या यशासाठी काम केले, त्यांचा राजकीय प्रभाव लक्षात घेता आला नाही.

मराठा नेते शरद पवार यांनी त्यांचा पक्ष आणि त्यांचा पुतण्या अजित पवार, ज्यांना त्यांनी तयार केले होते, त्यांच्याकडून निवडणूक हरल्याने निराश झाले असावेत.  सरकार स्थापनेसाठी मदत करण्यासाठी काकांचा विश्वासघात करून अजित पवार भाजप सरकारमध्ये सामील झाले तेव्हा धोक्याची घंटा वाजली होती. शरद पवार यांनी अनेक वेळा सत्ता स्थापन करूनही नेतृत्व करूनही अजित यांच्या गटाला खरा राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष म्हणून निवडणूक आयोगाने मान्यता दिल्याने परिस्थिती आणखी बिकट झाली. या निर्णयाने पवारांचा प्रभाव गंभीरपणे कमी झाला. त्याचप्रमाणे आपल्या वडिलांचे उत्तराधिकारी असलेले शिवसेना संस्थापक बाळ ठाकरे यांचे पुत्र उद्धव ठाकरे यांनी पक्ष आणि त्यांच्या बंडखोर एकनाथ शिंदे यांच्याकडून निवडणुका गमावल्या, ज्यांनी महाराष्ट्रात युतीमध्ये भाजपला सरकार स्थापन करण्यास मदत केली. त्यांची लोकप्रियता कशामुळे कमी झाली याबद्दल दोघांनी आत्मपरीक्षण केले पाहिजे.

दुसरीकडे, जेएमएम, भारत अघाडीमधील भागीदार, असंख्य आव्हाने असूनही कसे जिंकायचे हे दाखवून दिले आहे. जेएमएमचे मुख्यमंत्री हेमंत सोरेन आणि त्यांची पत्नी कल्पना यांना सोरेन यांच्या तुरुंगवासासह अनेक अडचणींचा सामना करावा लागला. विधानसभा निवडणुकीनंतर झालेल्या पोटनिवडणुकीच्या निकालावरून भाजप अजिंक्य नसल्याचे दिसून येते.

भारतातील निवडणुका वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये सतत होत असतात, याचा अर्थ निवडणुकीचा हंगाम खऱ्या अर्थाने कधीच संपत नाही. पुढील महत्त्वाची घटना म्हणजे २० डिसेंबर रोजी राज्यसभेच्या सहा जागांसाठी निवडणूक होणार आहे. राष्ट्रीय लोकशाही आघाडी (एनडीए) या सहा जागांपैकी पाच जागा जिंकेल अशी अपेक्षा आहे. त्याचवेळी तृणमूल काँग्रेसला एक जागा मिळण्याची शक्यता आहे. हा अंदाज कायम राहिल्यास, एनडीए वरच्या सभागृहात बहुमत मिळवेल, ज्यामुळे संसदेत काँग्रेस पक्षाची स्थिती अधिक बिकट होऊ शकते. सध्या आठ पदे रिक्त आहेत: चार नामांकन श्रेणीतील आणि चार जम्मू आणि काश्मीरमधील. प्रत्येक निवडणूक सहभागी उमेदवार आणि पक्षांना यश आणि चुकांच्या संदर्भात मौल्यवान धडे देते. हे परिणाम केवळ पिढ्यानपिढ्या बदलावर आधारित नसतात, कारण बदल ही एक निरंतर चालणारी प्रक्रिया असते. भावी पिढ्यांनी आपला पक्ष पुढे नेण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. शेवटी, खरा विजेता तोच असतो जो त्याच्या चुकांमधून चटकन शिकतो. विजेत्यांनी आत्मसंतुष्ट होण्याचे टाळले पाहिजे, तर जे पराभूत झाले त्यांनी प्रेरित होण्याची गरज आहे.

©गुरुदत्त दिनकर वाकदेकर, मुंबई 

दिनांक : ०४/१२/२०२४ वेळ : ०२:५६